A. Can Turgut ve Barış Pehlivanoğulları
Yeni Ufuklar (New Horizon) insansız uzay aracının cüce gezegen Plüton ile ilgili yaptığı keşiflerin üzerinden bir yıl geçmesine karşın insanoğlu hala Plüton hakkında heyecan verici yeni şeyler öğreniyor.
Araştırmacılar Plüton’un yüzeyinin yakın plan görüntülerinde görülen çokgen şekillerin nasıl oluşmuş olabileceği ile ilgili açıklamalarını bu hafta Nature dergisinde yayımlanan iki makaleyle duyurdu. Makalelerde, 9 ile 38 kilometre uzunluğunda olan bu şekillerin hareket halindeki azot buzu katmanlarındaki konveksiyondan kaynaklanabileceği düşünülüyor.
Konveksiyon işlemi, demlikte kaynayan suda gerçekleşen işlemle aynıdır.
Bir ısı kaynağı, dipteki suyu ısıtır ve ısınan su demliğin en üst noktasına yükselir. Oradaki su, tekrar ısınmak üzere soğur ve demlik içerisinde aşağı doğru çöker. Döngü bu şekilde devam eder.
Plüton’da ise ısı, yüzeyin derinliklerindeki radyoaktivite tarafından sağlanır ve su yerine, yüzeyinin dışındaki aşırı soğuk koşullarda bile nerdeyse sıvı halde kalabilen azot buzu bulunur.
Makalelerin birinde görev alan Purdue Üniversitesi Astrojeoloğu Jay Melosh, “Elimizdeki kanıtlar bunun yoğun ve düzensiz bir azot denizi olabileceği yönünde…” diyor ve ekliyor: “Kaynayan yulaf ezmesini düşünün, ısınan yulaf ezmezi kabın yüzeyine yükselirken tek bir baloncuk bile göremezsiniz. Bununla birlikte, soğuk yulaf ezmesi dibe itildikçe, tüm kabın küçük bir kısmında, Plüton’un yüzeyinde görünenlere benzeyen şekiller gözlenir. Elbette, Plüton’daki süreç bu kadar hızlı gerçekleşmiyor: Her bir birimdeki döngü tahminen yılda iki santimetre kadar ilerliyor.”
Plüton’un yüzeyindeki döngü 500.000 yılda bir tamamlanır. Bu çok uzun bir süreymiş gibi görünebilir ancak astrojeologların belirttiğine göre bu, Plüton’un ‘hızlı yüzey yenilenmesi’… Ayrıca, buzul yüzeyinde neden hiçbir meteor krateri bulunmadığını da açıklıyor. Araştırmacılar, Plüton’un yaşındaki bir cüce gezegende, yüzeye çarpan çok fazla meteor izi bulacaklarını tahmin ediyorlardı, fakat Plüton oldukça düzgün bir yüzeye sahip.
