Arşivlerden : Sindirim hakkında sormaya çekindiğiniz sorular.
1964 yılı Kasım Popular Science dergisi pek çok kişinin sindirim süreci ile ilgili hatalı bilgilere sahip olması nedeniyle “Yediklerinizle İlgili Aptalca Sorular” yazısını yayınlamış. Yazı aslında neyi neden yiyoruz sorusuna makul cevaplar bulmaya çalışıyor. Yazının web için düzenlenmiş hali aşağıda yer alıyor.
Kilolu ya da zayıf, yemek seçen ya da önüne ne konursa onu yiyen birisi olabilirsiniz, yiyecek ve yemek yemek hayatımızda yaşamsal önem taşıyor, ancak maalesef pek çoğumuz bu konuda hatalı bilgilere sahibiz. İşte neyi neden yediğimiz konusunda bazı temel soruların makul açıklamaları.
Neden günde üç öğün yemek yiyoruz?
Tamamen alışkanlık. Pek çok kişi günde sadece iki defa yemek yer, bazıları ise dört ya da beş defa. Kilo ya da sindirim sorununuz yoksa istediğiniz kadar öğün yemek yiyebilirsiniz.
Turşuyla dondurmayı aynı anda yerseniz hasta olur musunz?
Hayır. Tek olarak yediğiniz herhangi iki şeyi birlikte yiyebilirsiniz ve mideniz gayet normal bir şekilde hazmeder.
Çiğ besinler pişirilmişlere göre daha mı besleyicidir?
Her zaman değil. Mesela pekçok sebzede önemli besin öğeleri hücrelerde depolanmıştır. Sebze hücreleri insanlar için sindirimi zor olan selülozla çevrilidir. Pişirme işlemi hücre duvarlarının bozulmasını ve besin öğelerinin serbest kalmasını sağlar. (Fazla pişirildiğinde elbette besin öğeleri de bozulacaktır.) Sebzeleri pişirdiğiniz suyu dökmemelisiniz, çünkü minerallerin yarısı pişirme suyunda kalır.
Havuç yemek gerçekten geceleri daha iyi görmemize yardımcı olur mu?
Muhtemelen. Havuçta gece görüşü için önemli bir faktör olan A vitamini bolca bulunur. Eğer A vitamini eksikliğinden kaynaklı gece görüş sorununuz varsa havuç işe yarar. Ancak pek çok yeşil ve sarı renkli sebze de aynı işi görür.
Neden bazı insanlar biftek, kavun, limburger peyniri severken bazıları balık, bakliyat ve brokoliden nefret eder? Bunun fizyolojik bir sebebi var mı?
Bir kişideki belli bir besin öğesinin eksikliği onun bu öğeyi bulunduran yiyeceklere karşı aşırı iştah duymasına sebep olabilir. Ama besleyici değeri son derece düşük olan tatlılara duyulan iştahı psikolojik sebeplerle açıklayabiliriz.
Gerçekten yediğimiz yemekte biraz da pestisit bulunuyor mu, bunlar bize zarar verebilir mi?
Evet bulunuyor, ancak bunların etkisi tartışma konusu. Doğal olarak pestisit üreticileri yiyeceklerde bulunan az miktarda pestisitin zararlı olmadığını savunuyorlar. Ancak pek çok biyolog sebze, meyve ve diğer yiyeceklerden gelen kümülatif etkinin felç ve kansere yol açabileceğini belirtiyor.
Nasıl oluyor da Eskimolar çürümüş balık yedikleri halde hasta olmuyorlar?
Çünki bünyeleri o bakterilere karşı bağışıklık geliştirmiş durumda. Birkaç hafta mide krampları ile iki büklüm olduktan sonra muhtemelen siz de bozuk balık yemeye alışabilirsiniz.
Vejeteryenler gerçekten gereksinimleri olan tüm besin öğelerini sebzelerden alabilirler mi?
Evet ama özellikle yeterli protein almak bakımından biraz meşakkatli bir şekilde. Et kadar protein değeri olan pek az sebze bulunuyor. Bunlar arasında yumurta, ruşeym, peynir ve bakliyat sayılabilir.
Açlık ve iştah ne yediğinizi nasıl etkiler, ikisi aynı şey midir?
Hayır. Açlığa midenizin boş olması ve kan şekerinizin düşmesi sebep olur. Bu olduğunda beyniniz vücudunuza yemek araması gerektiği sinyalini yollar. Ancak tuhaf bir şekilde uzun süre oruç tutan insanlar ilk iki üç günden sonra açlık hissinin kaybolduğunu belirtiyorlar.
İştah ise tecrübelerimizle oluşturduğumuz bir tepkidir. İştah azlığı açlığı bastırabilir. Ancak gerçek açlık iştahsızlığa baskın çıkar. Eğer açlıktan ölmek üzereyseniz herhangi bir şeyi yiyebilirsiniz. Açlık, karınca, çekirge, yılan v.b. gibi askeri hayatta kalma eğitimlerinde önerilen pekçok tuhaf yiyeceğe karşı önyargılarımızı ortadan kaldırır.
İçmek açlık spazmlarını bastırabilir mi?
Kısa bir süre için, sıvılar mideden barsağa hemen geçerler. Bir bardak su ya da bira açlığınızı 10 dakika kadar bastırabilir.
Yiyeceğin rengi iştahınızı etkiler mi?
Evet. Belli yemeklerin belli renklerde olmasını bekleriz. Renkleri beklediğimiz gibi olmadığında iştahımız azalır. Bir deneyde bir grup aç insana yemek servisi, yemekleri hastalıklı bir gri renge dönüştüren yeşil ışıkla aydınlatılmış bir odada yapıldı. Gruptan pek çok kişinin iştahı kapandı.
Kokunun yemeğin tadıyla bir ilişkisi var mı?
Evet. Dilimiz sadece dört tadı tanıyabilir : acı, tatlı, ekşi ve tuzlu. Çeşitli kombinasyonlarda bu dört tat belirli biz lezzete dönüşürler. Ancak lezzet büyük ölçüde koku ile ilgilidir. Mesela soğanın tekbaşına pek bir tadı yoktur ve peynirlerin tadı da dilinizden çok burnunuzla algıladığınıza göre etkilidir. Bu yüzden grip olup koku duygunuz büyük ölçüde devre dışı kaldığında, en iştah açıcı yemek bile oldukça tatsız gelir.
Uykudan önce fazla yemek yemek uyku kalitenizi düşürür mü?
Her zaman değil. Pek çok ülkede, mesela İspanyada, insanlar akşam yemeklerini gece 10 ya da 11 civarında yerler. Alışkanlık önemlidir. Alışkın olmadığınız kadar dolu bir mide ile yatmanız vücut rutinlerinizi bozacaktır. Eğer yatmadan önce yemek yemeye alışkın değilseniz, yatmadan önce fazla yemek yediğinizde iyi uyuyamayabilirsiniz.
Çocuklar tuhaf şeyler yemeğe başlarlarsa, bunların içindeki besleyici öğelere ihtiyaç duydukları anlamına mı gelir?
Kamu sağlığı biriminde görevli Dr. Paul V. Joliet’e göre, iki yaşın altındaki küçük çocuklar tat alma duyuları gelişmediği için tuhaf şeyler yiyebilirler. Bu yüzden iştahla gazyağı içebilir, ayakkabı boyası kemirebilirler. Daha büyük çocukların tuhaf şeylere iştah duyması ise psikolojik problemlerle açıklanabilir.
Bazı insanlar neden şişmanlar?
Yaktığınızdan fazla yiyecek depolarsanız şişmanlarsınız. Vücudunuz kullanmadığı yiyeceği atmak yerine yağ olarak depolar. Kilo vermek için daha az yemeli veya egzersiz yapmalı ya da her ikisiniz birden yapmalısınız.
Hazımsızlık süresi sonrasında bazı yiyeceklerden uzak mı durmalı?
Evet. Mesela yağlı yiyeceklerden. Kızartmalar da mideyi zorlar. Baharatlı yiyeceklerden de kaçınmak gerekir. Mide ve barsaklardaki hassasiyet geçene kadar hafif, yumuşak yemekler en iyisidir.
Midenizdeki yemeğe ne olur?
Patates ve ekmek gibi yumuşak yiyecekler midede püre haline gelir, ancak midenin en önemli görevi yediklerinize sindirim sıvıları ile müdahale ederek katı maddeleri kimus adı verilen bulamaç haline getirmektir.
Sindirim sistemimiz bazı yiyecekleri diğerlerine göre daha mı kolay sindirir?
Evet. En kolayı proteinlerdir. Yağlar sindirim sıvılarını bastırırlar ve sindirilmeleri son derece zordur. Karbonhidratların sindirimi orta zorluktadır.
Mideniz neden guruldar?
Duyduğunuz bazı sesler sıvıların ve gazların bir barsaktan diğerine itilmesi sırasında yapılan dalgasal kas hareketlerinden kaynaklanır. Diğer seslere ise açlıktan ötürü mide sıvılarının artması ve midede çalkalanması neden olur.
Midenizin yediklerinizi sindirmesi ne kadar sürer?
Mideniz dört ile altı saat arasında bir sürede boşalır. Ancak sindirimin önemli bir kısmı barsakta gerçekleşir ve 12 saatte tamamlanır. Dolayısıyla akşam yemeğine oturduğunuzda aslında hala kahvaltınızı sindiriyor olursunuz.
Neden geğiririz?
Genellikle yemek yerken yuttuğumuz havadan ötürü. Midemizdeki büzülme havayı özofagusun hemen ucunda bulunan halka şeklindeki büzücü kasa doğru basınçla atar. Hızlı yemek yiyenler daha çok hava yutar ve daha fazla geğirirler. Gazlı içecekler de midede gaz artışına ve sürekli geğirmeye neden olurlar.
Popular Science, Kasım 1964, James Berry 23 Kasım 2017
