Çekişmeli.
Uzun bir yaşam sürme becerimizi, genlerimizin bileşimi ile çevremiz etkiler. Bilim insanları, tek yumurta ikizlerini kapsayan çalışmalarda, bu etkinin yüzde 30’una kadarının genlerimizden geldiğini tahmin ettiler, yani bir kişinin ne kadar uzun yaşadığını kontrol eden en büyük etmen grubu, o kişinin içinde yaşadığı ortam.
Pek çok muhtemel çevresel etmenin ufak bir kısmı olan beslenme şeklimiz üzerinde ayrıntılı şekilde çalışıldı. Örneğin kalori alımını kısıtlamak, araştırılan alanlardan biri.
Çalışmalar şimdiye kadar, kalori alımını kısıtlamanın en azından ufak canlılarda yaşam süresini uzatabildiğini gösteriyora benziyor. Fakat farelerde işe yarayan şey, insanlar için işe yaramayabilir.
Yediğimiz şeyler de (ne kadar yediğimize karşılık) üzerinde çalışılan bir başka önemli konu ve et tüketimi sık sık mercek altına alınıyor.
Yaklaşık 100.000 Amerikalıyı beş yıl boyunca takip etmiş olan bir çalışmada, et yemeyen kişilerin çalışma dönemi boyunca et yiyenlere oranla (herhangi bir sebepten dolayı) ölmelerinin daha az muhtemel olduğu bulundu.
Bu etki, özellikle erkeklerde dikkate değer durumdaydı.
Birkaç çalışmadan elde edilen veriyi birleştiren ve yeniden çözümleyen bazı meta analizler de düşük et içeren beslenme düzeninin daha uzun ömür ile bağlantılı olduğunu ve bir kişinin ne kadar etsiz beslenirse, o kadar fayda gördüğünü gösterdi.
Ancak bütün çalışmalar aynı fikirde değil. Bazıları, et yiyenler ile yemeyenler arasında çok az bir fark gösteriyor veya hiç göstermiyor.
Belirgin olan şey, et içermeyen beslenme düzenlerinin 2. tür diyabet, yüksek tansiyon ve hatta kanser gibi sağlık sorunları geliştirme tehlikesini azalttığına dair kanıtların bulunduğu.
Vegan beslenme şekillerinin, normal bir vejetaryen beslenme şeklinden muhtemel olarak daha fazla koruma sunduğunu öne süren bazı bulgular var. Bu bulgular herhangi bir sebepten dolayı gerçekleşen ölümden ziyade, fiili bir sağlık sorunu ile teşhis edilme vakasını bildirdikleri için, onları değerlendirmek çok daha kolay.
Bu yüzden, etten kaçınmanın ömür sürenizi uzatacağını güvenle söyleyebilir miyiz? Basit cevap: henüz değil.
Belirgin olan ilk şey, insanların diğer çoğu canlı ile karşılaştırıldığında çok uzun bir süre boyunca yaşamaları. Bu durum, ömür uzunluğu üzerindeki herhangi bir şeyin sahip olduğu etkiyi ölçen çalışmaları yürütmeyi çok zor hale getiriyor (bir çalışmanın tamamlanması için 90 yıl beklemeye razı olan bir bilim insanı bulmakta zorlanırdınız).
Bilim insanları bunun yerine, mevcut olan önceki sağlık kayıtlarına bakıyorlar veya daha kısa zaman dönemleri kulanan çalışmalar için gönüllü toplayarak, ölüm oranlarını ölçüyorlar ve ortalamada hangi grubun ilk önce ölmesinin en muhtemel olduğuna bakıyorlar.
Bu verilerden, etten kaçınmanın da içinde bulunduğu belirli faaliyetlerin ömür uzunluğu üzerindeki etkisi hakkında iddialar öne sürülüyor.
Bu yaklaşım ile ilgili sorunlar bulunuyor. İlk olarak, iki şey arasında bir bağlantı bulmak (et yemek ve erken bir ölüm gibi), ille de bir şeyin diğerine sebep olduğu anlamına gelmiyor.
Diğer bir deyişle: ilişki, sebep demek değildir. Vejetaryenlik ve ömür uzunluğu ilişkili gibi görünebilir fakat aradaki bağlantıyı farklı bir değişken açıklayabilir.
Örneğin bunun sebebi, vejetaryenlerin, et yiyen emsallerine göre daha fazla egzersiz yapması, daha az sigara içmesi ve daha az alkol içmesi olabilir.
Besin çalışmaları da gıda alımlarını tam olarak ve doğru şekilde kayıt altına alan gönüllülere dayanır. Fakat bu durumun olması gerektiği gibi olduğu düşünülemez. Çalışmalar, insanların kalori alımlarını eksik şekilde ve sağlıklı gıda tüketimlerini fazla şekilde beyan etmeye yatkın olduklarını göstermiştir.
Gerçekte insan gruplarının beslenme düzenlerini kontrol etmeden ve ne kadar uzun yaşadıklarını ölçmeden, bulgularda kesin güven elde etmek zordur.
O halde, uzun ve sağlıklı bir yaşam için etten kaçınmalı mıyım? Sağlıklı yaşlanmanın anahtarı, muhtemelen içinde yaşadığımız çevreyi kontrol etmekte yatıyor ve buna yediğimiz şeyler de dahil.
Mevcut kanıtlardan, etsiz bir beslenme düzeni uygulamanın bu duruma katkı sağlayabilmesi ve beslenmenizde etten kaçınmanın, siz yaşlandıkça hastalıklardan kaçınma şansınızı kesinlikle artırması mümkün.
Fakat bunun, içinde sigara içmenin de bulunduğu bazı belirgin ömür uzunluğu tehlikelerinden kaçınmakla birlikte gerçekten işe yarayabileceğini öne süren bulgular da kesinlikle mevcut.
James Brown, Aston Üniversitesi, Biyoloji ve Biyotıp Bilimi Öğretim Üyesi
The Conversation
Bitkisel besin maddelerinin emilimi konusunda da bir yazı yazarsanız çok yararlı olur.Çünkü vegan/vejeteryan diyete geçişte insanların çekindiği konulardan birisi.