Bir türün daha yok oluşuna tanıklık ediyoruz.
İlerlemiş yaşı sebebiyle ayakta duramayan ve bir dizi enfeksiyondan ızdırap çeken dünyanın son erkek Orta Afrika beyaz gergedanı, Pazartesi günü Kenya’daki bir veteriner takımınca ötanazi edildi. Takım, onu ve azalan türünü korumak için yıllarca mücadele etmişti.
Geriye sadece iki gergedan (kızı Najin ve torunu Fatu) kaldı. Bu yüzden yok olmaya karşı son çare olarak, muhafaza edilen spermlerden yapay bir döllenme gerçekleştirilecek.
Öldüğünde 45 yaşında olan Sudan, Afrika’nın güneyinde bulunan ve kendisiyle akraba olan bir alttürün dişileriyle eşleşmeyi denemiş ancak başarısız olmuştu.
Sondan ikinci erkek olan Suni, 2014 yılında muhtemelen bir kalp krizinden ölmüştü. Hem Sudan hem de Suni, 2009 yılında Çek Cumhuriyeti’ndeki bir hayvanat bahçesinden Kenya’daki Ol Pejeta Koruma Kurumuna getirildiği zaman çok yaşlı oldukları için muhtemelen kısırdılar.
Ol Pejeta Koruma Kurumu CEO’su Richard Vigne, bir ifadesinde şöyle aktarıyor: “Ol Pejeta’da bulunanlar olarak, Sudan’ın ölümü sebebiyle üzüldük. Kendisi harika bir gergedandı ve türünün mükemmel bir temsilcisiydi. Sürdürülemez durumdaki insan faaliyetinin bir sonucu olarak kötü bir durumla karşı karşıya kalan gergedanların yanısıra, yok olma tehlikesiyle yüz yüze kalan diğer binlerce türe karşı küresel farkındalığı artırmak için yerine getirdiği görev ile hatırlanacak.”
“Onun aramızdan ayrılışı, umuyoruz ki günün birinde dünya çapındaki korumacılar için çığar açan bir an olarak görülecek.”
Dünya çapındaki diğer gergedan popülasyonları, genelde kaçak avcılık yüzünden yok olma tehlikesiyle karşı karşıya.
Gergedan boynuzu, geleneksel Çin tıbbında çok değerli görülüyor. Ayrıca Yemen’deki pek çok erkek bunu, taşıdıkları hançerde süsleyici bir parça olarak kullanıyor.
Dünya genelinde beş türe ait yaklaşık 30.000 gergedan kaldı. Endonezya’da Sumatra ve Java gergedanı isimli iki tür, yaklaşık 100 veya daha az bireye sahip.
Geçenlerde gergedan boynuzu fiyatında bir düşüş meydana gelmişti, ancak Orta Afrika beyaz gergedanının neredeyse kesin olan yok oluşunu önlemek için artık çok geç olmuştu.
Swara bülteninde 2016 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre, 2012-13 yılında Çin ve Vietnam’da toptan olarak kilosu 65.000 dolara satılan gergedan boynuzu, 2015 yılında kilogram başına 30.000 ila 35.000 dolara düşmüştü.
El Cezire kanalı, Çin’deki fiyatların 2016 yılında daha da düşerek kilogram başına 29.000 doların altına indiğini bulmuştu.
Fakat WildAid kuruma göre, dünyadaki en büyük gergedan popülasyonuna ev sahipliği yapan Güney Afrika’da, kaçak avlanma yüzünden 2013’ten beri yılda yaklaşık 1.000 gergedan kaybedilmişti.
Sudan, şu an Güney Sudan olan yerde 1972 yılında doğmuştu ve o zamanlar hâlâ doğada gezen yaklaşık 1.000 Orta Afrika beyaz gergedanı bulunuyordu. Fakat bu gergedanların doğal yaşam alanı, bugün olduğu gibi o zaman da insanların yaptıkları savaşlar sebebiyle yok olmuştu.
Washington Post gazetesinin Afrika bürosu müdürü Kevin Sieff, 2015 yılında Sudan’ı şöyle anlatmıştı: “Savaşın başlarına bela olduğu ülkeler olan Sudan, Kongo ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nde yoğunlaşmış durumdalar. Savaş patlak verdiğinde, kurbanlar arasında et ve boynuzları için öldürülen veya bazen para veya silah için takas edilen gergedanlar da vardı.”
Ancak Sudan, Çek Cumhuriyeti’ndeki Dvur Kralove Hayvanat Bahçesi temsilcileri sayesinde diğer Orta Afrika beyaz gergedanlarının korkunç kaderinden kurtarılmıştı.
O zaman Sudan sadece 3 yaşındaydı ve türü, yakın zamanda yok olacak gibi görünmüyordu. Korumacılar, çatışma eğilimi olan ortamlardan daha fazla gergedanın çıkarılıp duruma müdahale edilmesiyle birlikte, azalışın durdurulacağına inanıyorlardı.
Ancak bunun yerine, hem çatışmalar hem de kaçak avcılık, sonraki birkaç on yıl boyunca arttı ve bunun bedelini Orta Afrika beyaz gergedanları ödedi. 2003 yılı itibariyle, doğada sadece 20 tanesinin kaldığı düşünülüyordu ve hepsi de Kongo’nun Garamba Ulusal Parkındaydı.
Kongo hükümeti, gergedanların ülkeden çıkarılma planlarını engelledi ve birkaç yıl içinde hepsi öldürüldü.
Sudan, yaşamının son yıllarını silahlı muhafızlar tarafından 24 saat korunarak geçirdi. Kaçak avcıları caydırmak için boynuzu kesilmişti ancak yeniden çıktı. Muhafızları, kaçak avcıların saldırılarını sürekli önlemişti.
Ancak Orta Afrika beyaz gergedanını kurtarma çabasında, gerçek bir dönüm noktasını yakalamak için çok geç kalınmış gibi görünüyor.
Ol Pejeta Koruma Kurumu, yapay döllenme masrafının 9 milyon dolar kadar fazla olabileceğini tahmin ediyor (yöntemin geliştirilmesinden deneylere, nakilden, yaşayabilir durumdaki Orta Afrika beyaz gergedanı sürüsünün oluşturulmasına kadar).
Koruma kurumu, bir basın bülteninde eşi görülmemiş bir müdahaleye giriştiklerini söyleyerek, “geriye kalan dişilerin yumurta hücrelerini güvenli şekilde çıkarmaya, daha önce erkek Orta Afrika beyaz gergedanlarından toplanan spermler ile bunları döllemeye ve bunun sonucunda elde edilen embriyoları, vekil anne olan dişi beyaz gergedanlara nakletmeye çalışacaklarını, böyle bir işlemin dünyada ilk defa yapılacağını” aktardı.
Dvur Kralove Hayvanat Bahçesinde uluslararası projeler müdürü olan Jan Stejskal şöyle söylüyor: “Sudan, doğada dünyaya gelen son Orta Afrika beyaz gergedanıydı. Ölümü, insanların doğayı umursamadığını gösteren acımasız bir simge oldu ve onu tanıyan herkesi üzdü.”
“Ancak vazgeçmememiz gerekiyor. Nesli tehlike altında olan türleri korumak için faydalanılan benzersiz hücre teknolojilerinden yararlanmalıyız. Kulağa inanılmaz gibi gelebilir, ancak yeni geliştirilen teknolojiler sayesinde Sudan’ın bile nesli devam edebilir.”
The Washington Post
