Gökhan Arıksoy
Dünyanın en büyük bağımsız denetim ve danışmanlık şirketinde çalışırken etik kurallar hayatınızın vazgeçilmez bir numaralı kuralı oluyor. Peki etik kurallar temelde nedir? Etik kurallar kimse sizi izlemediği anda bile doğru olanı, olması gereken yapmanız ve bu şekilde davranmanızdır. Örneğin EDS kamerası ya da polis olsa da olmasa da trafikte emniyet şeridine girmemeniz gibi.
Veriyle tanımlanan ve şekillenen bir devirde yaşıyoruz. Veriler, tüm hayatımıza kolaylaştırıcı etkisiyle sayısız fırsat sunuyor, akıllı şehirler, akıllı fabrikalar gibi kavramlar yaşam alanlarımızı her geçen gün biraz daha geliştiriyor. Öte yandan miktarı giderek artan ve içinde hassas ve kişisel olanların da yer aldığı verilerin kötüye kullanılma ihtimali de söz konusu. Veri etiği, bu tür durumların önüne geçmek için bir yön gösterici olmalı.
Facebook ve Cambridge Analytica arasındaki skandalın patlak vermesiyle kişilerin verileriyle neler yapılabildiği gözler önüne serilmiş oldu. Özellikle sosyal medya kullanıcıları, verilerinin güvenliği konusunda proaktif davranışlar sergilemeye başlayarak kurumları baskı altına almaya başladı.
Veri yönetiminin bir konusu olan veriyi koruma yöntemleri uzun zamandır birçok firmanın oluşturduğu inovasyonlara rağmen veri ihlallerinin hızı ve etkisi karşısında zayıf kalıyor. breachlevelindex.com sayfasına göre her gün 5 milyon veri ya kayboluyor ya da çalınıyor. Bu da her saniye başına neredeyse 60 veri demek. Bunun önüne geçebilmek için insan haklarını destekleyecek şeffaf prensiplere ve uygulamalara ihtiyacımız var. Etik ve veri bilimi arasındaki dengeyi kurmak bir görev olsa da bu dengenin kurulmaması çok daha kötü sonuçlar doğurabilir. Bu yüzden artık veri etiğini benimsemenin ve bunun için de veri yönetiminin liderlik rolünü üstlenmesinin zamanı geldi.
Son dönemde ülkemizde Kişesel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) ve Avrupa Birliğinde Global Data Protection Regulation (GDPR) gibi verinin kullanımı ve saklanmasıyla ilgili yönetmelikler yürürlüğe girdi. Bu kapsamda ülkemizde ve Avrupa Birliğinde çok sayıda kurumsal firma, müşteri ana veri yönetimi ve veri sahipliği projeleri geliştirip bunları devreye aldılar.
Tarih boyunca toplumlar insandan kaynaklı sorunları yeni yönetmelikler yapıp, küresel standartlar koyarak azaltabilmişlerse de, verilerde yaşanan etik güçlükler göz ardı ediliyor. Oysa bu, sorunların temelini oluşturuyor. Veri etiği çok belirsiz bir alan olduğu için birçok kişi konuşmamayı ve sanki o belirsizlikler hiç yokmuş gibi davranmayı tercih ediyor. Artık veri etiğinin veri yönetiminin önemli bir konusu ve veri yönetiminin öncülüğünde ilerleyebileceği bir alan olduğunu kabullenmenin zamanı geldi.
Etik, tüm paydaşlara en iyisini sağlamak için doğru kararın ne olduğunu belirleme mücadelesi olarak tanımlanabilir. Durum bu olduğunda işin mücadele olan kısmı ise doğru ve iyi kavramlarının belirsiz olması. Diğerleri için doğru olanı yapmanın etik olduğu genel olarak kabul görse de başkası için yapılan bir iyilik kişinin kendisine zarar veriyorsa etik çerçevesinden çıkıyor. Aynı şekilde kişinin kendisi için iyi olan fakat başkaları için zararlı olan bir davranışı da etik olmuyor.
Etik sorular verilerden değil, verinin saklanmasından ve kullanım şekillerinden kaynaklanıyor. Veriyi nasıl topluyoruz, nasıl koruyoruz veya nasıl kullanıyoruz gibi sorular, bizim verilerle ne yaptığımız üzerinden gelişiyor. Verinin toplanması, koruması ve kullanılması etik kararları beraberinde getiriyor. Kararlar her zaman değişebildiği için onlara duyulan ihtiyaç, problemlerin temelini oluşturuyor.
Bu yüzden kurumların gerekli soruları sormaları, ikilemleri çözüp karara bağlamaları, daha sonra da bunları veri ile ilgili günlük işlerde çalışanları etik kararlar almaya yönlendirecek ilkelere dönüştürmesi gerekiyor.
Etiği konuşmadan onu kontrol altına alamayız. Birçoğumuz etik davranışların ödüllendirildiğini ve etik olmayan davranışların ise cezalandırıldığını düşünür. Fakat inançlar ve bağlılıklar, etik hakkındaki tartışmaların ilerlemesi için yeterli olmuyor. Tartışmaların başlamasını ve devam etmesini sağlayacak bir etmene ihtiyacımız var. Bence bu etmen de veri yönetimi ile oluşturulacak bir liderlik.
Konuya bu bakış açısıyla yaklaştığımızda veri etiğinin geniş bir eksene ve büyük karmaşıklığa sahip olan bir alan olduğu su götürmez bir gerçek. Ve her karmaşık problem gibi bunda da konunun bileşenlerini anlamak ve pozitif yaklaşımların tekrarlanmasını sağlamak hayati bir öneme sahip. Veri etiğinin gerçek olması için veri yönetiminin öncülük etmesi gerekiyor.
https://www.eckerson.com/articles/data-ethics-the-new-data-governance-challenge
http://rsta.royalsocietypublishing.org/content/roypta/374/2083/20160360.full.pdf
https://techcrunch.com/2016/11/12/data-ethics-the-new-competitive-advantage/
