Charles Darwin’e göre başkalarına yardım etmek, evrimsel başarı için mantıklı görünmüyor. Ancak görünürde özgecilik içeren davranışları, hayvanlar aleminde defalarca gördük; primatlarda, köpeklerde, memeli deniz hayvanlarında, yüzgeç ayaklılarda ve hatta vampir yarasalarda… Şimdiyse, bu durum ilk defa kuşlarda gösterildi.
Bu yardımsever kuş, kuş zekasının önde gelen temsilcilerinden biri olan Afrika gri papağanı (Psittacus erithacus). Yapılan yeni deneyler, bu kuşların karşılık beklemeden birbirlerine yardım ettiğini ve yiyeceğe ulaşmalarını sağladığını göstermiş.
Max Planck Kuşbilim Enstitüsü’nde davranışsal biyolog olarak çalışan Desiree Brucks şöyle söylüyor: “Afrika gri papağanlarının, benzer papağanların bir hedefe ulaşmasına gönüllü şekilde ve kendiliğinden yardım ettiklerini bulduk; üstelik bunu, kendilerine yönelik belirgin ve doğrudan bir çıkar olmadan yapıyorlar.”
Fakat bu kuşlar, durumu bir adım öteye taşıyor ve örneğin primatlardan farklı olarak; arkadaşlarından birisi tatminkar bir ödül kazandığı zaman öfke veya kıskançlık sergilemiyorlar. Bunun yerine, arkadaşlarının başına gelen iyi şeylere karşı epey memnuniyet duyuyor gibi görünüyorlar.
Hayvanlar aleminde, kurnazlık bakımından en meşhur olan hayvanlar muhtemelen kargagiller (karga ve kuzgunlar). Aslında kargagiller, daha önce yalnızca insanlarda ve primatlarda gözlenen beceriler sergilemiş.
Ancak araştırmacıların söylediğine göre kargagiller, özgecilik (kendisi yerine başkasını düşünme) testlerinden geçememiş. Fakat papağanlar gibi akıllı olan başka kuşlar da var. Örneğin kakadular, kendi aletlerini yapabiliyorlar. Hatta oyuncu bir yaratıcılık bile göstermişler. Ayrıca Afrika gri papağanlarının, bazı testlerde çocuk insanlardan daha akıllı oldukları kanıtlanmış.
Bu yüzden araştırma takımı, özgeciliğe yönelik bir test hazırlamış ve bu testi; 8 Afrika gri papağını ile 6 mavi kafalı Amerika papağanından (Primolius couloni) oluşan iki papağan grubuna sunmuş.
Kuşlara daha önce eğitim verilmiş ve jeton (metal pul) ile yiyecekleri takas etmeleri öğretilmiş. Bu eğitim yenilenmiş ve bilim insanları, deneklerin kendi türlerinden olan diğer kuşlarla ilişkilerini değerlendirmişler. Her kuş, yakın bağının olduğu bir kuş ve bu kadar yakın olmadığı bir başka kuş ile test edilmiş.
Bu kuşlar daha sonra, aralarında duvar bulunan şeffaf plastik bir kutuya yerleştirilmiş. Kutunun ön kısmında, nesnelerin insanlarla takas edilebildiği delikler bulunuyormuş. Kuşlar arasındaki duvarda da bir delik varmış ve iki kuş, nesneleri buradan da birbirleriyle takas edebiliyormuş.
Tüm kuşlar, pul ile bir ceviz parçasının değiş tokuş edilebildiğini hızlıca anlamış ve bunu yapabilmişler. Ancak pullar, iki kuştan sadece birine verildiğinde; yalnızca Afrika gri papağanları (Amerika papağanları değil), kendi istekleriyle arkadaşlarına da pul vermiş.
Oxford Üniversitesi’nde hayvanbilimci olan Auguste von Bayern, şöyle söylüyor: “Afrika gri papağanları, doğal şekilde diğerlerine yardım etme güdüsü sergiliyorlar. Üstelik bu diğer birey, arkadaşı olmasa bile… Bu yüzden, sosyal yönden çok olumlu davranıyorlar”
“8 Afrika gri papağanından 7’sinin, bu faaliyetin sosyal dizgesini daha önce yaşamadan ve daha sonra diğer rol için teste tabi tutulacaklarını bilmeden partnerlerine kendiliğinden pul vermiş olması, bizi şaşırtı. Üstelik de ilk deneyde… Bu yüzden bu papağanlar, doğrudan bir çıkar elde etmeden ve görünürde karşılık beklemeden yardım etti.”
Papağanlar toplamda 320 puldan 157’sini, gönüllü olarak diğer Afrika gri papağanına vermiş; yani pulların neredeyse yarısını. Ayrıca ilginç şekilde; sosyal bağları ne olursa olsun pulları diğer papağanlara uzatmalarına rağmen, yakın bağları olan kuşlara daha fazla pul vermişler.
Amerika papağanları ise bunun aksine, pullarını diğer papağanlara nadiren uzatmışlar. Eğer uzatmışlarsa da, delikten bırakmışlar. Ayrıca, yanlarında deneyi yürüten bir insan varken bunu daha sık yapmışlar. Bilim insanları, Amerika papağanlarının pulu arkadaşına değil de insana vermeye çalıştığını düşünüyorlar.
Papağanlar arasındaki bu farklılık, vahşi doğada bu türler arasında bulunan sosyal farklılıklardan kaynaklanıyor olabilir; fakat ilginç olan bir şey daha var. Geçtiğimiz zamanlarda yapılan ayrı bir çalışmada; arkadaşının daha iyi bir ödül aldığını gören Afrika gri papağının, durumdan hoşnutsuzluk duymadığı gösterilmiş. Bu durum, böyle bir olay karşısında sinirlenme eğilimi gösteren şempanzeler gibi hayvanlarda tam tersi.
Von Bayern’e göre bunun sebebi, papağanların ömür boyu tek eşli olmasından kaynaklanıyor olabilir.
“Papağanların, bir tek bireyle yakın bağ kurduğu ve bu yüzden, birbirlerine karşılıklı biçimde bağımlı oldukları düşünüldüğünde; ikisinden birisinin ara sıra daha iyi bir karşılık alması, pek bir farklılık oluşturmuyor” diyor.
“Önemli olan şey; beraberken, kendi başlarına olmalarına kıyasla (ortak çocuklarını büyütmeye ilaveten) çok daha fazla şey başarabilen bir birim şeklinde çalışmaları. Papağanlar, uzun vadede tek eşli olmayan türlere göre; muhtemelen bu yüzden haksız davranışa karşı çok daha hoşgörülü ve bu sırada da mükemmel birer ortaklar.”
Araştırma, Current Biology bülteninde yayınlandı.
Yazar: Michelle Starr. Çeviri: Ozan Zaloğlu.
