Eğer büyük şehir dışında yaşadıysanız, o kokuyu hemen tanırsınız; yağmur kuru toprağa düştüğünde çıkan o toprağımsı kokuyu… Yapılan yeni bir araştırma, inanılmaz ölçüde hoş olan bu kokunun yalnızca biz insanları cezbetmediğini ortaya çıkarmış.
Yağmurdan sonra tespit edebildiğimiz o tatlı koku, mikropların ürettiği ve geosmin adı verilen organik bir bileşenden geliyor (kokuya sebep olan mikropların arasında, Streptomyces cinsi bakteriler de var).
Streptomyces bakterilerinin, öldükleri zaman geosmin yaydıklarını da biliyoruz. İnsanlar ve diğer canlılar, bu kokuya özellikle uyum sağlamış. Merak edilen şey ise, böyle bir şeyin neden gerçekleşiyor olduğu.
Uluslararası bir araştırma takımı, bakterilerin neden geosmin ürettiğini ve diğer canlıların da bu kokudan bizim kadar keyif alıp almadığını açıklamaya koyulmuş.
Uluslararası araştırma takımı, yeni makalelerinde şöyle yazıyor: “Toprak ekosistemleri bağlamında, Streptomyces bakterilerinin ürettiği geosmin ve diğer uçucu organik bileşenlerin muhtemel rollerini araştırmak amacıyla; bakterilerin ürettiği bu kokunun, toprakta yaşayan eklem bacaklıları cezbedip cezbetmediğini soruşturduk”
Araştırmacılar, durumun tam da böyle olduğunu bulmuşlar.
“Streptomyces coelicolor kolonileriyle yemlenmiş bir kapan ağında; kontrol kapanlarıyla kıyaslandığı zaman sıçrar kuyrukluların (Collembola) önemli oranda cezbedildiğini bulduk.”
Hem sahada hem de laboratuvarda bir dizi deney yapan takım, geosmin ile 2-metilizoborneol (2-MIB) adı verilen diğer bir bileşenin orman canlıları üzerindeki etkilerini görmek istemiş; özellikle de, kuyruk benzeri bir vücut uzantıları olan ve orman zeminindeki ölü örtü gibi organik maddelerde yaşayan sıçrar kuyruklular üzerinde…
Sıçrar kuyrukluların, geosmini çok sevdikleri ortaya çıkmış. Antenleriyle bu kokuyu algılayabiliyor, kokuyla cezboluyor ve kokuyu üreten Streptomyces bakterileriyle besleniyorlarmış.
Peki bir bakteri, bir eklem bacaklıya yem olmak için neden bu kadar uğraşsın? Hoş bir koku üretip sonrasında da yenilmek, çoğu kişi için hoş olmasa da; Streptomyces bakterilerinin aslında bir planı var.
Streptomyces, pek çok yönden bir mantar gibi davranıyor. İpliksi mantara çok benziyor ve üremeye hazır olduğu zaman, yeni doğan bakterileri uzaklara ve geniş alanlara yayabilen sporlar üretiyor.
Fakat bu yayılım için bir taşıyıcı gerekiyor. Sıçrar kuyruklular da burada devreye giriyor.
“Bir sıçrar kuyruklu, Streptomyces kolonileriyle besleniyor ve sporları; hem dışkı topaklarıyla, hem de hidrofobik (su itici) üst deriye yapışma yoluyla saçıyor” diye açıklıyor takım.
“Elde edilen sonuçların gösterdiği üzere; geosmin ve 2-MIB üretimi, sporların oluşum sürecinin bütünleyici bir parçası. Toprak eklem bacaklıları ile sporların dağıtılmasını sağlayarak, Streptomyces bakterilerinin yaşam döngüsünü tamamlıyor.”
Bir daha sefer yağmuru kokladığınızda; kokladığınız şeyin, kendi çapında bütün bir yaşam döngüsü olduğunu hatırlayarak keyfini çıkarabilirsiniz.
Araştırma, Nature bülteninde yayınlandı.
Yazar: Jacinta Bowler/ScienceAlert. Çeviri: Ozan Zaloğlu.
