Bazen bir şeyden ne kadar uzaklaşırsanız, o şey o kadar anlaşılır hale gelir. Belli bir uzaklıktan bakınca, bu görüntünün merkezindeki desenin, etrafındaki tasarımdan biraz farklı olduğunu söyleyebilirsiniz. Fakat ekrana yakınlaştığınızda ve desenlerden biri diğerini bastırdığında, önceden farklı olan motifler birden örtüşüyor.
Amsterdam Üniversitesi’nde yardımcı profesör olan Yair Pinto’nun ilk olarak 2016 yılında tanımladığı ve tekdüzelik yanılsaması adı verilen bu aldatmacada, göz kürelerimiz yoluyla bilgi toplama şeklimizden yararlanılıyor.
Gözün merkezinde, fovea olarak bilinen ufak bir çukur yer alıyor. Burada, yüksek yoğunlukta retina konileri bulunuyor ve bunlar, doğrudan önümüzde yer alan cisimlere yönelik detaylı ve renkli bir izlenim sunuyor. Bunun aksine, görüş alanımızın kenarındaki görüntüler çevresel görüş yardımıyla algılanıyor ve burada bilgiler çoğunlukla, şekil ve renkleri koniler kadar iyi tespit edemeyen çubuklardan alınıyor.
Görüşün bu ücra kısmı, her zaman epey zayıf oluyor. Fakat gözler bir sahneye yaklaştıkça, giderek daha oynak hale geliyor. Bu durum, şekilleri uzaktan çıkarabilirken; yüzümüzü sayfaya çok yakın tuttuğumuz zaman her şeyin neden karıştığını ve beynin kanaate dayalı bir karar vermek zorunda kaldığını açıklayabilir. Pinto’nun söylediğine göre fovea genelde daha güvenilir olduğundan, kenarlarda olan şeylerin bir “girdi hatası” olduğunu varsayıyoruz ve her tasarımı, merkezde bulunanlarla eşleştirmeye çalışıyoruz.
Bu işlem, her türlü görsel değişimde geçerli. Eğer iç kısımdaki desen belirgin fakat dıştaki bulanıksa, bu tekdüzelik yanılsaması sebebiyle bütün görüntü mükemmel derecede berrak görünebilir. Aynı durum yalnızca şekiller için değil; ayrıca uyumsuz metinler, değiştirilmiş yönelimler ve hatta bir görüntünün yoğunluğundaki değişimler için de geçerli; çok yakından bakarsanız, dıştaki desen içte ne varsa ona benzer. İşler ne kadar tuhaflaşırsa tuhaflaşsın, beyin elindeki en iyi sinyale bel bağlıyor. Bu durum, (belli ki) her zaman doğru cevabı garantilemiyor. Bu yüzden en iyisi, biraz bakış açısı kazanmak.
Sara Kiley Watson/Popular Science. Ç: O.
