Yağmurun sakin ve usulca yağıp Dünya’yı beslediği günler vardır. Fakat bazı günlerde, yağmur bardaktan boşalırcasına yağar ve meteoroloji uzmanları bunu ani sağanak şeklinde adlandırır.
Bu şiddetli yağmur fırtınaları esnasında dışarıda durursanız, ağır ve ıslak bir havluyla boğuluyormuş gibi hissedebilirsiniz. Bu fırtınalar atlarında bulunan arazilerde sel baskınları oluşturur ve büyük yıkıma yol açarlar.
Peki aradaki bu farka sebep olan şey ne?
Tüm yağmurlar, iki şeyin birleşiminden çıkar: Genelde bulut biçiminde olan havadaki nemden ve yukarı doğru hareket eden hava akımlarından. Nemli hava bir bulut halinde yukarı yükselirken içindeki hava soğur ve su, küçük yağmur damlalarına dönüşür.
Aynı şey, soğuk bir akşamda nefesinizi görebildiğiniz zamanda da gerçekleşir. Sıcaktan soğuğa doğru gerçekleşen bu ısı değişimi, nefesinizin içerisinde su damlacıklarının oluşmasına sebep olur.
Bir bulutun içerisindeyse, bu küçük yağmur damlaları çok hafiftir ve yükselen hava onları yukarı ittikçe hareket ederler. Fakat ne kadar yukarı giderlerse, o kadar büyük ve ağır hale gelirler. Sonunda çok ağırlaştıkları için Dünya’ya yağmur şeklinde düşerler.
Soğuk hava fırtınaları istikrarlı ve yavaştır
Soğuk hava, sıcak havaya göre çok daha az nem tutar. Bu yüzden kışın bulutların içerisinde pek su olmaz; kabarık, uzun ve suyla dolu olmaktan ziyade ince ve katmanlıdırlar.
Soğuk hava zemine batmayı sevdiğinden, bu havanın hızlı şekilde yükselmesi zordur. Bu yüzden kış bulutlarındaki yukarı doğru hava akımları çok hafif olur.
Bu yavaş akımlar, fazla nem barındırmayan ince bulutlardan geçtikçe, ufak yağmur damlaları oluşur. Bunlar fazla büyümeden, yer çekimi bunları hava akımının tersine doğru kolayca aşağı çeker. Bulutlar ince olduğunda ve hava da yavaş hareket ettiğinde, güzel ve sakin bir yağmur meydana gelir.
Gök gürültülü sağanaklar ve büyük kış fırtınaları hızlı ve şiddetlidir
Şiddetli sağanaklar, havada çok miktarda nem olduğunda ve hava yukarı doğru çok hızlı hareket ettiğinde gerçekleşir. Yaz sağanakları, bunun en güzel örneğidir.
Sıcak ve nemli hava çok hızlı yükselir (sıcak hava balonu gibi) ve saatte 50 ila 70 km kadar hızlı hareket edebilir. Bu hava ayrıca, kış bulutlarına göre çok daha fazla nem tutar; beş kata kadar fazla…
Tüm bunlar, nemle dolu olan çok uzun, kalın bulutlar meydana getirir. Hava bulutların içerisinden yukarı doğru hareket ettiğinde, hızlı biçimde su damlacıkları oluşur. Fakat rüzgar yukarı doğru çok hızlı estiğinden; bu damlacıklar, yer çekimi onları aşağı çekmeden önce dev boyutlara ulaşabilirler.
Tüm bu su damlacıkları, rüzgar için çok ağır hale geldiğinde; rüzgar akımı çöker ve buluttaki tüm bu yağmur damlaları bir seferde aşağı düşer. Bunlar yaz sağanaklarıdır.
Gök gürültülü fırtınalar, bir saatten kısa süre içerisinde üç, beş ve hatta yedi santimetre yağmur bırakabilir. Bu ani ve şiddetli sağanaklar; dereleri taşırabilen, yolları su altında bırakabilen ve insanları oldukları yerde mahsur bırakabilen ani su baskınlarına yol açabilir.
Neyse ki gök gürültülü fırtınalar çok şiddetli ve nispeten ufak olduğundan, çok uzun sürmezler. Yağmur bulutlardan düştüğünde ve yukarı yönlü hava akımlarını bastırdığında, bulutlar ortadan kaybolur ve genelde güzel, mavi bir gökyüzü görürsünüz.
Elbette kış mevsiminde de kuvvetli fırtınalar çıkabilir; özellikle de sıcak okyanus suları üzerinde. Kuvvetli kış fırtınaları çok miktarda sağanak yağmur bıraktığında, aynı ilkeler iş başındadır: Havada çok miktarda nem, yukarı yönlü hızlı rüzgar akımları ve uzun bulutlar…
Hiçbir yağmur fırtınası birbirine benzemez. Bazen bulutlar o kadar şiddetli yağmur bırakır ki, sanki duştaymışsınız gibi hissedebilirsiniz. Diğer zamanlar yalnızca sakin bir çiseleme getirirler. İster sırılsıklam olun, ister yağmurda şarkı söyleyin; artık sebebini bileceksiniz.
Yazar: Jeffrey B. Halverson, Coğrafya & Çevre Sistemleri Profesörü, Maryland Üniversitesi/The Conversation. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
