Doğrulanmış bir gerçek var: Özgecil davranışlarımızı, bencil davranışlarımıza veya kendi ahlak düşüncemize uymayan kötü davranışlarımıza göre daha kolay hatırlıyoruz. Bilim insanlarının ‘ahlaki olmayan unutkanlık’ şeklinde adlandırdığı bu olgu, genelde kişinin öz saygısını devam ettirmesiyle açıklanıyor. Fakat bilinçli olmayan bu seçici gafletler, daha stratejik bir amaca hizmet ediyor olabilir mi?
CNRS’de çalışan ve davranışsal iktisatçılardan oluşan bir araştırma takımı, cevabı bulmak amacıyla 1322 gönüllü ile iki oturum süren çevrimiçi bir deney yürütmüş. İlk oturumda, 20 defa piyango çekilmiş ve çekiliş sonucunda katılımcılara ödenecek para miktarı belirlenmiş. Fakat katılımcıların bu sonuçları kendileri bildirmesi gerektiğinden, hile yapma fırsatları varmış.
Üç hafta sonra yapılan ikinci oturumda ise aynı katılımcılardan, para ödülü karşılığında önceki oturumda söyledikleri sonuçları mümkün olduğu kadar doğru şekilde hatırlamaları istenmiş. Gönüllülerin yarısına; eğer ilk oturumda fazla bir miktar söyledilerse, bu paranın bir kısmını gönüllü olarak iade etme fırsatlarının olduğu belirtilmiş.
Bilim insanlarının 28 Eylül günü PNAS bülteninde aktardıklarına göre katılımcılar en çok bu aşamada unutkanlığa yatkınlık göstermiş. Diğer bir ifadeyle, yeniden ahlaki bir seçim yapmaları gerektiğini bildikleri zaman, hile yaptıkları o davranışı pek hatırlayamamışlar; üstelik, söyledikleri sonucu hatırlayarak daha fazla para kazanabilecekleri halde.
Sanki bu olayı unutmak, itibarlarını geri kazanmalarını sağlayacak ve gelecekte yapacakları ahlak dışı bir davranışı daha kabul edilebilir hale getirecekmiş gibi.
Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi. Ç: O.
