Duke Üniversitesi’nde çalışan bir psikolog, yere dökülen sütün etrafa yayılma biçiminin, ekonomik darboğazların neden düzenli şekilde meydana geldiğini açıklayabileceğini söylüyor.
Duke Üniversitesi’nde önde gelen bir makine mühendisliği profesörü olan Adrian Bejan, International Journal of Energy Research bülteninde yayımlanan bir makalede ekonomik durgunlukların (resesyon) doğal bir fizik kanunu şeklinde ortaya çıktığını ve bir alanda meydana gelen zamana bağlı yayılma hareketinden kaynaklandığını öne sürüyor.
“Bu kuram, tarihin tekerrür edip etmediği veya ekonominin istikrarlı olup olmadığı gibi yaygın sorulara ışık tutuyor” diyor Bejan. “Bunlar, cevapları fizik biliminde bulunabilecek sorular. Ekonomilerin büyümesini düzenleyen kanunları doğuran evrensel işleyişler var. Büyümeyi sürdürmenin cevabı ise yenilikte yatıyor.”
Bejan’ın kanısı, hayatın tüm köşelerindeki S eğrilerinin yaygınlığı ile ekonomi ve yakıt tüketimi arasındaki doğrudan bağlantıyı ayrıntılı biçimde anlatan iki makalenin ardındaki fikirleri bir araya getiriyor.
Bejan 2011 yılında, zamana göre hesaplanamaz yayılma artışı olgusunun, sigmoid fonksiyon şeklinde bilinen bir “S eğrisini” takip ettiğini ve bu olgunun, 1996 yılında kaleme aldığı yapısal kanunun bir sonucu olduğunu tahmin etmiş. Örneğin yere dökülen bir şişe süt, başlangıçta ufak bir iz bırakır ve bunun ardından, mutfağın fayansları boyunca parmak şeklinde hızlı bir yayılma gelir. Bunu ise yavaşça emekleyen son bir aşama takip eder. Bu yavaş-hızlı-yavaş sürecin aynısı kimyasal tepkimelerde, nüfus artışında, yeni teknolojilerin benimsenmesinde ve hatta yeni fikirlerin yayılmasında da görülebiliyor.
Bejan bir kaç yıl sonra ekonomi ile fiziği birbirine bağlamış ve bir ülkenin gayrisafi yurtici hasılası ile yıllık yakıt tüketimi arasındaki orantısallığın fizik kanunlarıyla açıklanabileceğini göstermiş. Bejan’a göre ekonomi, bir zincir tepkimeye benziyor. “Yayılan her şeyin sınırlı bir ömrü vardır ve bu uçurumu erteleyecek bir şey yapmazsanız, o zaman uçurumdan aşağı düşersiniz” diyor Bejan.
Duke Üniversitesi. Ç: O.
