İnsan ve şempanzelerdeki protein kodlayan genomlar, sadece %1 farklılıkla kayda değer oranda benzerlik sergiliyor. Bizi insan yapan biyolojik özelliklerin anlaşılması, büyüleyici ve yoğun şekilde tartışılan bir araştırma alanının parçası. Şimdiyse İsviçre Biyoenformatik Enstitüsü (SIB) ve Lozan Üniversitesi’nde çalışan araştırmacılar ilk defa, genlerin beyindeki düzenlenme biçiminde insanlara özgü uyumsal değişimlerin belirlenmesi amacıyla bir yaklaşım geliştirmişler. İnsan evrimi çalışmalarında, gelişimsel biyolojide ve sinirbilimde yeni bakış açıları sağlayan sonuçlar, Science Advances bülteninde yayımlandı.
Araştırmacılar, insanları maymun akrabalarından ayıran şeyleri açıklamak amacıyla uzun zamandır durumun DNA dizilimiyle pek ilgisi olmadığını; bunun yerine genlerin düzenlenmesinin kilit bir rol oynadığını varsaymışlar (ör. bir genin ne zaman, nerede ve ne kadar güçlü bir şekilde ifade edildiği gibi.) Fakat araştırmacılar, ‘gen kısıcı’ şeklinde davranan ve pozitif şekilde seçilen düzenleyici unsurları bu zamana kadar kesin şekilde belirleyememişler.
Çalışmanın eş yazarı ve SIB’de Grup Lideri olan Marc Robinson-Rechavi şöyle söylüyor: “Bu gibi önemli soruları cevaplayabilmek adına, genomda ‘pozitif’ seçilim altındaki kısımların belirlenebilmesi gerekiyor. Bu sorunun cevabı, evrimsel soruları ele almada çok önemli fakat genlerin nasıl işlediğine yönelik mekanik bir bakış da sunduğundan; nihayetinde biyomedikal araştırmalarda da faydalı olabilir.”
SIB ve Lozan Üniversitesi’nde çalışan araştırmacılar geliştirdikleri bu yeni yöntem sayesinde, beyinde bulunan ve insan evrimi boyunca seçilmiş geniş bir gen düzenleme bölgesi dizisini belirlemeyi başarmışlar. Doktora sonrası araştırma görevlisi ve çalışmanın baş yazarı Jialin Liu şöyle açıklıyor: “İnsan beyninin, mesela mide veya kalp ile karşılaştırıldığı zaman özellikle yüksek seviyede pozitif seçilim geçirdiğini ilk defa gösterdik. Bu heyecan verici bir bulgu çünkü bu yolla, bilişsel kabiliyetlerimizin evrimine katkıda bulunmuş olabilecek genomik bölgeleri artık belirleyebiliriz.”
İsviçre Biyoenformatik Enstitüsü. Ç: O.
