Size yakın duran iki cisme (örneğin iki yaprak) baktığınız zaman, bu cisimleri ayırt etmek kolaydır. Fakat cisimler sizden uzaklaştığında, ayrım yapmak zorlaşır. Bu iki cisim, temel bir algı ilkesi olan “sıkışma” sergiler. PNAS bülteninde yayımlanan yeni bir çalışmaya göre, bir insanın kendine dönük görüşü de aynı şekilde işliyor.
Örneğin biri size yarın bugünkünden daha sakin olup olmayacağınızı sorduğunda, iki durum arasında kıyaslama yapmak kolay olur. Fakat 10 güne karşılık 11 gün içinde daha sakin olup olmayacağınız sorulduğunda, bu iki gün arasında ayrım yapmak çok daha zor hale gelir.
Psikoloji ve beyin bilimleri yardımcı profesörü olan Meghan Meyer, “Benlik kavramımız, şimdiki zamandan ne kadar uzaklaşırsanız o kadar bulanık hale geliyor” diyor. “İster geçmişte olsun ister gelecekte; kendinizi daha uzak bir zamanda düşündüğünüzde, çok daha zor ayırt edilebilen bir halinize erişiyorsunuz.”
Araştırma dört çalışmadan oluşuyor. Çalışmaların üç tanesinde katılımcılar ya kendi kişilik özelliklerini değerlendirmiş, ya da geçmiş ve gelecekteki farklı zamanlarda kendilerine yönelik algılarını aktarmışlar. Çalışmada, katılımcıların şimdiki hallerine göre geçmiş ve gelecekteki hallerini sıkıştırdıkları bulunmuş. Dördüncü çalışmada ise katılımcılara iki kişilik özelliği hatırlatılmış ve belli bir zaman döneminde hangisinin kendilerini daha iyi yansıttığını seçmeleri istenmiş. Deneklere bu esnada fMRI beyin taraması uygulanmış. Yapılan taramalar, beynin benlik suretlerini zaman boyunca nasıl düzenlediğini belirlemeyi sağlamış. Bir deneğin kendisini şimdiki, geçmiş veya gelecek zamanda düşündüğü her seferde, araştırmacılar deneğin beyninin nasıl göründüğüne dair bir izlenim elde etmiş. Bu izlenimler, katılımcılar kendilerini şimdiki zamandan ne kadar uzakta düşündüyse birbirinden o kadar ayırt edilemez olmuş.
“Kendimizi ne kadar uzakta düşünürsek, geçmiş ve gelecekteki halimiz de belirginliğini o kadar kaybediyor” diyor Meyer. “Bunun kanıtlarını beyin faaliyetinde bile görebiliyoruz.”
Deneklerin kişilik değerlendirmelerinden elde edilen sonuçlarla tutarlı olduğu görülen fMRI verileri, araştırma takımının “zamansal öz sıkıştırma” şeklinde adlandırdığı olguya kanıt sağlıyor.
Psikolojide, bazı kişiler geçmişlerini veya geleceklerini düşündüğü zaman sorunlu davranışlar meydana gelebileceği yaygın şekilde biliniyor. Örneğin bazı kişiler emeklilikleri için yeterince birikim yapmıyor çünkü o kadar ilerisini düşünemiyor. Meyer, gelecekte zamansal öz sıkıştırma etkisine dönük yapılacak araştırmaların bu tip davranışları açıklamaya yardımcı olabileceğini düşünüyor. “İnsanlar, uzaktaki hallerini net göremedikleri için gelecekteki benliklerine dönük iyi kararlar vermekte zorlanabilir veya geçmişlerini doğru şekilde hatırlamayabilirler” diyor Meyer.
Yazar: Amy Olson/Dartmouth Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
