İnsanlar yaşlandıkça, işler hafızaları da sıklıkla zayıflar ve gündelik işleri yapmak daha zor hale gelir. Bu hafıza tipiyle bağlantılı önemli bir beyin bölgesi de, çoğunlukla uzamsal hafızayla; yani etrafımıza ve etrafımızda nasıl gezineceğimize dönük hafızayla ilgili faaliyet gösteren ön talamustur.
Massachusetts Teknoloji Enstitüsünde (MIT) çalışan araştırmacılar, fareler üzerinde yürüttükleri bir çalışmada ön talamusta yer alan ve bir labirentte nasıl gezileceğini hatırlamak için gerekli olan bir devre belirlemişler. Araştırmacılar ayrıca bu devrenin yaşlı farelerde zayıfladığını fakat faaliyetini artırmanın, farelerin labirentte doğru şekilde dolaşma kabiliyetini önemli ölçüde yükselttiğini keşfetmişler.
Araştırmacılara göre bölge, yaşlı insanlarda beynin diğer bölgelerini etkilemeden hafıza kaybının tersine çevrilmesine yardımcı olabilecek tedaviler bakımından umut vadeden bir hedef sunabilir.
MIT’de beyin ve bilişsel bilimler profesörü, Harvard ve MIT Broad Enstitüsünün üyesi ve MIT’deki McGovern Beyin Araştırmaları Enstitüsünün müdür yardımcısı olan Guoping Feng şöyle aktarıyor: “Talamusun korteksteki çıktıyı nasıl kontrol ettiğini anlayarak, çok farklı işlevleri olan prefrontal kortekste genel bir değişim meydana getirmek yerine bu bölgede daha özel ve ilaç uygulanabilir hedefler bulabiliriz.”
Uzamsal hafıza
Beynin merkezi yakınında yer alan ufak bir yapı olan talamus, işler hafızaya ve planlama ile dikkat gibi diğer pek çok yürütücü işleve katkıda bulunuyor. Feng’in laboratuvarı, geçenlerde ön talamus şeklinde bilinen ve hafıza ile uzamsal gezinmede önemli roller barındıran bir bölgeyi araştırıyormuş.
Fareler üzerinde yapılan önceki çalışmalarda, ön talamusta meydana gelen hasarın uzamsal işler hafızada zayıflamalara yol açtığı gösterilmiş. İnsanlarda yapılan çalışmalar, ön talamus faaliyetinde yaşa bağlı gerileme gerçekleştiğini ortaya çıkarmış. Bu gerileme, uzamsal hafıza görevlerinde performansın düşmesiyle bağlantı sergiliyor.
Ön talamus; ventral, dorsal ve medyal olmak üzere üç ayrı bölgeye ayrılıyor. Geçen yıl yayımlanan bir çalışmada Feng ve yeni makalenin diğer yazarları Dheeraj Roy ile Ying Zhang, öndorsal (AD) talamus ve önventral (AV) talamusun anı oluşumundaki rolünü incelemiş. Araştırmacılar AD talamusun fiziksel alanların zihinsel haritasını çıkarmakla ilişkili olduğunu, AV talamusun ise beynin bu anıları benzer alanlara ait diğer anılardan ayırt etmeye yardımcı olduğunu keşfetmiş.
Bilim insanları yeni çalışmalarında AV talamusu daha derinden inceleyerek, uzamsal bir işler hafıza görevindeki rolünü keşfediyor. Bulgular dört gün önce PNAS bülteninde yayımlandı.
Yaşa bağlı gerileme
Araştırmacılar deney kapsamında yaşın bu devre üzerindeki etkilerini test etmişler. Yaşlı farelerin (14 aylık) labirent görevinde daha kötü performans sergilediğini ve AV nöronlarının genç farelerdeki kadar uyarılabilir olmadığını keşfetmişler. Fakat bilim insanları bu nöronları suni şekilde uyardıklarında, farelerin görevdeki performansı çarpıcı şekilde yükselmiş.
Bu hafıza görevinde performansı artırmanın bir diğer yolu da, yine yaşa bağlı gerileme geçiren prefrontal korteksin uyarılması. Fakat araştırmacıların keşfettiğine göre prefrontal korteksin etkinleştirilmesi, farelerdeki anksiyete ölçütlerinin artmasına da sebep oluyor.
“Eğer medyal prefrontal korteksteki nöronları doğrudan etkinleştirirsek, anksiyete ile ilişkili davranışlara da sebep oluyor fakat bu durum AV etkinleştirildiği sırada yaşanmıyor” diyor Zhang. “Prefrontal korteks yerine AV’nin etkinleştirilmesi bu bakımdan daha avantajlı.”
Araştırmacılar girişimsiz veya asgari girişimli bir teknolojiyle insan beynindeki bu nöronların uyarılması halinde, yaşa bağlı hafıza gerilemesini önlemeye yardımcı olunabileceğini belirtiyor. Bilim insanları şimdi ön talamustaki nöronlarda tek hücreli RNA dizilemesi gerçekleştirerek, hangi hücrelerin en iyi hedefler olduğunu belirlemede kullanılabilecek genetik işaretleri bulmayı amaçlıyor.
Yazar: Anne Trafton/Massachusetts Teknoloji Enstitüsü. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
