Dünya’mızı anlama biçimimizi temelden değiştiren bir şeyi her gün öğrenmiyoruz. Fakat Santa Barbara – California Üniversitesinde Dünya bilimci olan Matthew Jackson ve dünya çapındaki binlerce volkanbilimci, şimdi böyle bir keşif yapmış.
İzlanda’daki Fagradalsfjall volkanından magma örneği alan Jackson ve diğer araştırmacılar, bilim insanlarının volkanları incelediği iki asırlık zaman diliminde varsayılandan çok daha dinamik olan bir süreci ortaya çıkarmışlar.
“Bu yanardağların nasıl çalıştığını anlamaya yaklaştığımızı düşünürken, büyük bir sürprizle karşılaşıyoruz” diyor Jackson.
Yerbilimcilerin bulguları, Nature bülteninde yayımlandı.
Bir ayda 10.000 yıl
Jackson’ı Fagradalsfjall’in doğuşuna tanıklık ettiği doğru yer ve zamana iten şey, öğretim üyelerine verilen uzun bir seyahat iznine, bir salgına ve yer altında 780 yıldır eriyen bir kayaya mal olmuş. İzlanda’nın güneybatısındaki alçak bölgelerde bulunan bir çatlak olan Fagradalsfjall, 2021 yılının mart ayında bölünmüş ve magmayla birlikte patlamış. Jackson, bu zamanlarda Reykjanes Yarımadası’ndaki herkesin bir çeşit patlamaya hazırlıklı olduğunu belirtiyor.
“Deprem fırtınası şiddetliydi” diyen Jackson, Dünya’yı haftalar boyunca sarsan ve İzlanda nüfusunun büyük bir bölümünü hop oturup hop kaldıran 50.000 civarı sallantı olduğunu söylüyor. Bu depremlerin bazıları 4 ve üzeri büyüklükteymiş.
Fakat uykusuz geçen geceler buna değmiş ve bilim insanlarının şahit olduğu bu tuhaflık, nispeten boş Geldingadalur bölgesinin zeminindeki delikten sızıp fışkıran lavlarla beraber büyüleyici bir manzaraya dönüşmüş. Bilim insanları ve ziyaretçiler, Dünya kabuğunun en yeni kısmını oluşurken görmek için bölgeye akın etmiş. Zehirli gazları uzaklara savuran rüzgarlar ve lavın yavaş akışı sayesinde, lavları en başından beri sürekli şekilde örnekleyecek kadar yaklaşmayı başarmışlar.
Jackson şöyle açıklıyor: “Varsayıma göre bir magma odası, zamanla yavaş şekilde doluyor ve magma epeyce karışıyordu. Sonrasında ise püskürme dönemi boyunca boşalıyordu.” Jackson, volkanik patlamalar üzerinde çalışan bilim insanlarının, çok iyi tanımlanmış bu iki adımlı işlemin sonucunda Dünya’dan çıkan magmanın kimyasal bileşiminde önemli değişimler olmasını beklemediğini söylüyor.
“Hawaii’deki Kilauea Dağı’nda bunu gördük” diyor. “Yıllar süren püskürmeler vardı fakat zamanla çok az değişim olmuştu”
“Ancak İzlanda’da, kilit kimyasal işaretlerde 1.000 kattan daha büyük değişimler olmuştu” diye devam ediyor Jackson. “Fagradalsfjall püskürmesi, bir ay içinde Kilauea püskürmelerinin onlarca yılda gösterdiğinden daha fazla bileşim çeşitliliği sergilemişti. Söz konusu püskürmenin ilk ayında örneklenen kimyasal bileşimlerin toplam aralığı, İzlanda’nın güneybatısında son 10.000 yılda püskürenlerin bütün aralığına denkti.”
Bilim insanlarına göre bu değişkenlik, manto tabakasının daha derinlerinden çıkan ardışık magma yığınlarının odaya sızmasının bir sonucu.
Yazar: Sonia Fernandez/Santa Barbara – California Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
