NASA’nın Artemis I uzay görevi, iki buçuk aylık bir gecikmeden sonra 2 saat önce ABD’deki Kennedy Uzay Merkezi’nden fırlatıldı. Fırlatmayla beraber insanların Ay yolculuğu 50 yıl sonra yeniden başladı. Orion uzay aracının dev güneş panellerinin tamamı açıldı. Onlarca yıl önceki Apollo modülleri tamamen hidrojen yakıt hücreleriyle çalışıyordu.
Mühendisler planlanan fırlatma zamanından yaklaşık dört saat önce mobil fırlatıcıda başka bir sıvı hidrojen sızıntısı tespit etti. Bu durum sonrasında “kırmızı takım” infilak tehlike bölgesine giderek, ilgili vanayı sıkılaştırdı ve yakıt aktarım işlemi devam etti. Füze Test Alanı Uçuş Güvenliği ekibi problemli bir ethernet cihazını değiştirmek zorunda kaldığında, görev bir kez daha tökezledi. Görev Türkiye saatiyle 9:30’da 10 dakikalık bir beklemeye alındı. Sonrasındaysa nihayet yeşil ışık yakıldı.
Orion uzay aracı, yolculuğu boyunca yaklaşık 2,1 milyon km kat edecek ve insanlar için yapılan diğer tüm uzay araçlarından daha uzağa uçacak. Görevin 25 gün, 11 saat ve 36 dakika sürmesi, kapsülün ise 11 Aralık Pazar günü Dünya’ya dönmesi bekleniyor.
Artemis I ile beraber, NASA’nın son derin uzay keşif teknolojisi bütüncül biçimde test ediliyor ve Orion, güçlü Uzay Fırlatma Sistemi (SLS) roketi ile Kennedy Uzay Merkezi’ndeki yer sistemleri teste tabi tutuluyor. Üç görevlik serinin ilki olan bu görevle birlikte NASA Dünya dışı ortamlar, uzay yolculuğunun sağlığa etkileri ve Güneş sistemi etrafındaki ileri araştırmalar hakkında önemli bilgiler toplayacak. Görev ayrıca ajansın Ay’a yeniden astronot gönderme konusundaki kararlığı ile kabiliyetini de gösterecek.
Artemis 1’in fırlatılmasıyla NASA, resmi şekilde yeniden Ay yolunda. Fotoğraf: NASA
Artemis 1 mürettebatsız olsa da, uzay aracına hızlanma, titreşim, radyasyona maruz kalış ve insan vücudundaki diğer olası etkiler üzerine veri toplamak üzere Komutan Moonikin Campos, Helga ve Zohar isimli üç deney mankeni bindirildi. Görev, 2025 kadar erken bir zamanda Ay’a gönderilecek ilk kadın ve siyahi insan için de zemin hazırlayacak.
Artemis I aslında 29 Ağustos’ta fırlatılmaya programlanmış fakat motordaki bir sızdırma sebebiyle ertelenmek durumunda kalmıştı. Fırlatma kontrolcüleri, roketin dört RS-25 motorundan birini (Motor #3) soğutmayı başaramamıştı. Motorda diğer motorlardan daha yüksek sıcaklıklar görülmüş ve görev geri sayıma 40 dakika kala iptal edilmişti.
NASA’ya göre kalkış öncesinde, süper soğuk bir roket yakıtı motorların arasından geçmeden önce motorların uygun sıcaklığa getirilmesi gerekiyor. Fırlatma kontrolcüleri, orta bölümdeki sıvı hidrojen tankının basıncını artırıp motorlara ufak miktarda yakıt göndererek motorlardaki sıcaklık şokunu engellemişlerdi. Mühendislerin “sızdırma” dediği şey işte bu. Fakat 3 numaralı motoru gereken fırlatma sıcaklığına getirememişlerdi.
NASA’nın Alabama’daki Marshall Uzay Uçuş Merkezinde Uzay Fırlatma Sistemi Program müdürü olan John Honeycutt, 30 Ağustos’taki bir basın toplantısında SLS roketinde kullanılan sıvı hidrojen yakıtının yaklaşık -253 derece Celsius olduğunu aktarmıştı. Motor #3, -245 derece Celsius’a ulaşan diğer motorlardan 30 ila 40 derece kadar daha sıcaktı. Fakat araştırma takımı Motor #3’te herhangi bir teknik sorun bulamamış, bu yüzden fırlatma yeniden bir sonraki uygun aralığa programlanmıştı.
İptal edilen fırlatma girişimi sırasında, fırlatma kontrolcüleri birkaç problemle daha karşılaşmıştı. Söz konusu problemler arasında “Yakıt yükleme operasyonlarının başlamasını ertelettiren fırtınalar, orta bölümdeki sıvı hidrojenin doldurulup boşaltılmasında kullanılan 20 cm’lik hattın hızlı bağlantısında bir sızıntı ve orta bölüm ara tankından yakıt çıkarmakta kullanılan bir vanadan hidrojen sızması” da bulunuyordu.
3 Eylül’de gerçekleştirilen bir başka fırlatma girişiminde ise takım, SLS roketinin orta bölümüne yakıt yüklerken sıvı hidrojen sızıntısıyla karşılaşmıştı. 26 Eylül’de Ian Kasırgası Florida eyaletine yaklaştığı için üçüncü denemede de iptal edilmişti.
Bugün yapılan fırlatma da aslında iki gün öncesine planlanmış fakat tropik hava durumu sebebiyle ertelenmişti. NASA Nicole Kasırgası sebebiyle görevi ertelemiş, SLS ise 110 km ötede 1. Kategori fırtına çıkarken fırlatma rampasında kalmıştı.
NASA keşif sistemleri başkan yardımcısı Jim Free, fırtınanın ardından gerçekleştirilen bir basın toplantısında “Onu orada durması için tasarladık” demişti. “Sert hava koşullarında orada durması için tasarlamamış olsaydık, fırlatma için yanlış bölgeyi seçmiş olurduk.”
Dün ise NASA fırlatmaya onay vermiş ve Orion’un fırlatma durdurma sistemi ile mürettebat modül adaptörü arasındaki bir çatlak dolgusuna yönelik analizin detaylarını aktarmıştı. Ek olarak teknisyenler, hidrojen kuyruk hizmetinin direk göbeğindeki elektrik bağlantısında yer alan bir bileşeni değiştirmişti. Görev, 15 Kasım TSİ 23:22’de ise son karar aşamasından geçmişti.
SLS’nin nihayet yerden kaldırılışıyla ilgili konuşan NASA Başkanı Bill Nelson, “Şimdiye kadar gördüğüm en büyük alevdi” diyor. Apollo görevlerinin bıraktığı mirası da dile getiren Nelson, Artemis’in Ay’a yönelik yürütülecek keşif ve araştırma çalışmalarında yeni bir dönem başlatacağını aktarıyor. “Geri döneceğiz, neler yapmamız gerektiğiyle ilgili bir sürü şey öğrenecek ve sonrasında insanlarla birlikte Mars’a gideceğiz. Harika bir gün.”
Gece saatlerinde gerçekleşen fırlatmadan yaklaşık sekiz dakika önce, uzay kapsülü roket hızlandırıcılarından başarıyla ayrıldı. On dokuz dakika içerisinde ise Orion, her biri 19 metre uzunluğunda olan ve içerisinde kameralar bulunan dört güneş panelini açtı. Dünya’nın yörüngesine girdiğinde, saatte 27.000 km’den yüksek bir hızda seyahat ediyordu. Araç hedefine yaklaşıp fotoğraf ve diğer verileri göndermeye başladıkça, NASA da gün içerisinde görevle ilgili daha fazla güncelleme paylaşacak.
Yazarlar: Laura Baisas, Purbita Saha/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
