Marketlerden, hatta pazardan alınan domateslerin tadı korkunç; yani şey, tatsız. Bilim insanları ise domateslere tadını veren bir genin, modern ve evcilleştirilmiş domates çeşitlerinin yaklaşık %93’ünde bulunmadığını keşfetmiş. Araştırmacıların bu keşfi, meyve sebze reyonundan aldığınız domateslerin tatlarını geri kazanmasına yardımcı olabilir.
Bilimsel çalışmayı destekleyen ABD Ulusal Bilim Vakfının Bitki Genomu Araştırma Programı başkanı Clifford Weil, “Market ve manavlardan aldığınız domateslerin eski domateslere hiç benzemediğini çok kez duymuşsunuzdur” diyor. “Söz konusu durumun sebebinin incelendiği bu çalışmada, tadı daha güzel olan domateslerin geri gelebileceği gösteriliyor.”
Evcilleştirme felaketi
Uluslararası bir araştırma takımı, 725 kültür domatesi ve vahşi domatesten topladığı genetik bilgileri bir pan-genom halinde birleştirmiş; yani bu bilgileri, bütün domates çeşitlerinin genetik bilgisinin yer aldığı bir genoma çevirmiş. Ardından bu pan-genomu, Heinz 1706 isimli evcilleştirilmiş bir domatesin genomuyla karşılaştırmışlar.
Bu domates genomu şimdiye dek bütün domates genomlarını temsil eden bir örnek vazifesi görmüş. Domatesleri yan yana koyup karşılaştıran araştırmacılar, Heinz 1706 referans genomunda diğer domates çeşitlerinin taşıdığı yaklaşık 5.000 genin bulunmadığını görmüş.
Bu eksik genlerin çoğu, bitkilerde patojenlere karşı savunma da sağlıyor. Domatesler söz konusu genleri genetik düzenlemeler sebebiyle değil, yetiştiricilerin domatesleri dirençli yapan özellikleri seçtiği eski tip yetiştirme yoluyla kaybetmiş.
Cornell Üniversitesinde çalışan bitki genetikçisi Zhangjun Fei, “Domatesin evcilleştirilme ve iyileştirilme süreci sırasında insanlar çoğunlukla, meyve boyutu ve raf ömrü gibi üretimi artıracak özelliklere odaklanmış” diyor. “Meyvenin diğer önemli özellikleriyle ve stres toleransıyla ilgili bazı genler bu süreçte kaybolmuş.”
Önceden bilinmeyen bu genlerin belirlenmesi, yetiştiricilerin daha iyi domatesler ortaya çıkarmasına yardımcı olabilir.
Cornell Üniversitesinde ve ABD Tarım Bakanlığında çalışan moleküler biyolog James Giovannoni ise şöyle aktarıyor: “Bu yeni genler, bitki yetiştiricilerin hastalıklara karşı genetik direnç taşıyan seçkin domates çeşitleri geliştirmesini sağlayabilir. Şu an bu hastalıklara karşı bitkilere ilaç veriyor ya da başka masraflı ve çevreye zararlı önlemler kullanıyoruz.
Tadın geri dönüşü
Yapılan analizde ayrıca meyveye domates tadını veren nadir gen formunun günümüzdeki çoğu evcil domateste bulunmadığı da ortaya çıkarılmış. Fakat araştırmacıların Nature Genetics bülteninde yayımlanan çalışmasında, yabani domateslerin yüzde 90’ından fazlasının bu genin güçlü tat veren versiyonunu taşıdığı keşfedilmiş.
Bilim insanlarının analizi ayrıca TomLoxC adı verilen bu tat geninin, domatesleri karotenoidler ile (domatesleri kırmızı yapan pigmentler) lezzetlendirdiğini gösteriyor.
Fakat domates canavarları için de iyi haberler var. Bu tat geni geri dönebilir. TomLoxC’nin nadir görülen versiyonu, domates çeşitlerinin sadece önceden yüzde 2 kadarında varmış. Fakat son yıllarda yetiştiricilerin tada daha çok odaklanmaya başlamasıyla birlikte, bu geni taşıyan domates çeşitlerinin sayısı artıyor.
Bu gen şimdilerde domateslerin yaklaşık yüzde 7’sinde bulunuyor. Giovannoni’ye göre bu durum, yetiştiricilerin buna göre seçim yaptığı anlamına geliyor. Bilim insanı gidişatın yaygınlaşmasını ümit ediyor.
Yazar: Roni Dengler/Discover Magazine. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
