Cevap genlerinde yatıyor olabilir.
Bazı meyve yarasaları her gün vücutlarının iki katı ağırlığa kadar şekerli mango, muz veya incir yiyor. Bunu da sadece hayatta kalmak için değil, aynı zamanda büyüyüp gelişmek için de yapıyorlar. İnsanlardan farklı olarak sürekli tatlı şeyler yiyebilen bu uçan memeliler, aslında diyabet gibi bazı olumsuz sağlık durumlarıyla karşılaşmazlar. 9 Ocak’ta Nature Communications bülteninde yayımlanan bir çalışmada ise yarasalardaki genetik adaptasyonların, şekerle beslenmenin zararlarını önlediği keşfedilmiş.
Araştırma, dünya çapında 537 milyon kişiyi etkileyen diyabetin tedavisi için olumlu sonuçlar doğurabilir. Amerika Birleşik Devletlerinde en sık görülen sekizinci ölüm sebebi olan diyabet, ayrıca böbrek yetmezliğinin, alt uzuv kayıplarının ve yetişkinlerdeki körlüğün başlıca sebebi.
Makale yazarlarından San Francisco – California Üniversitesinde çalışan genetikçi Nadav Ahituv, “Diyabetle birlikte insan vücudu insülini üretemiyor ya da tespit edemiyor ve bu durum, kan şekerinin kontrol edilmesinde problemlere yol açıyor” diyor. “Fakat meyve yarasalarının kan şekerini sorunsuz kontrol eden genetik bir sistemi var. Bu sistemden bir şeyler öğrenerek, insanlar için insülini ya da şekeri daha iyi algılayan tedaviler geliştirmek istiyoruz.”
Meyve yarasaları ve böcek yarasaları
Meyve yarasaları her gün yaklaşık 20 saat uyuduktan sonra kalkıyor ve tünemek üzere mağaralarına, ağaçlarına ya da insan eseri yapılarına dönmeden önce meyve ziyafeti çekiyor. Nasıl bu kadar fazla şeker tüketip sağlıklı kalabildiklerini çözmek isteyen araştırmacılar, yarasalardaki pankreas ve böbreklerin nasıl evrimleştiğine odaklanmışlar. Pankreas, karın bölümünde bulunan ve kan şekerini kontrol eden bir organ.
Araştırmacılar Jamaikalı meyve yarasasını, büyük kahverengi yarasa isimli böcek yiyen bir yarasayla karşılaştırmışlar. Gen ifadesini (hangi genlerin açılıp kapatıldığını) ve gen ifadesini kontrol eden düzenleyici DNA’yı analiz etmişler. Bunu yapmak içinse tekli hücrelerde hem gen ifadesini hem de düzenleyici DNA’yı ölçmüşler. Bu ölçümler, yarasanın organlarının çoğunlukla hangi tip hücrelerden oluştuğunu ve ayrıca bu hücrelerin, yarasaların beslenme düzenini yöneten gen ifadesini nasıl düzenlediğini göstermiş.
Araştırma sonucunda, meyve yarasalarındaki pankreas ve böbrek bileşimlerinin şekerli beslenme düzenine uyum sağlayacak şekilde evrimleştiği keşfedilmiş. Pankreasın insülin üreten daha fazla hücresi varmış. İnsülin, vücuda kan şekerini düşürmesini söyleyen zaruri bir hormon. Bunun yanısıra glükagon adı verilen bir diğer şeker düzenleyici hormonu üreten hücrelerin de daha fazla olduğu görülmüş. Meyve yarasasının böbrekleri ayrıca, kanı süzerken yakaladığı kıt miktardaki tuzları ve elektrolitleri hapsetmek için daha fazla hücreye sahip.
DNA’daki değişimler
Bu durumun ardındaki genetiğe daha yakından bakmak isteyen araştırma takımı, söz konusu hücrelerdeki düzenleyici DNA’da meyve metabolizmasını açıp kapatmaya yarayan uygun genlerin evrimleştiğini keşfetmiş. Böcek yiyen büyük kahverengi yarasaların proteini ayrıştırıp suyu muhafaza eden daha fazla hücresi varken, bu hücrelerdeki gen ifadesi böcekle beslenmek için ayarlanmış.
Menlo College üniversitesinde çalışan ve makalenin eş yazarı olan biyolog Wei Gordon, “İnsülin ve glükagon genlerinin etrafındaki bu DNA yapısı, iki yarasa türü arasında çok belirgin bir farklılık sergiliyordu” diyor. “Genlerin etrafındaki DNA’nın ‘çöp’ olduğu düşünülürdü fakat bizim verilerimiz, bu düzenleyici DNA’nın muhtemelen meyve yarasalarının kan şekerindeki ani artış ve düşüşlere yanıt vermesine yardımcı olduğunu gösteriyor.”
Meyve yarasasının bir kısım biyolojisi diyabetli insanların biyolojisini andırsa da, bu yarasaların sağlık yönünden aynı etkileri yaşadığı bilinmiyor.
“DNA’nın tekli harflerinde meydana gelen ufak değişimler bile bu beslenme şeklini meyve yarasaları için uygun hale getiriyor” diyor Gordon. “Prediyabet olan üç Amerikalıdan birine yardım etmede ilerleme kaydetmek için bunun gibi yüksek şeker metabolizmalarını anlamamız gerekiyor.”
İnsan sağlığı için yarasaların incelenmesi
Yarasalar en çeşitli memeli familyalarından biri. Bazı bilim insanları, yarasaların sahip olduğu bağışıklık sistemlerinden çok özel beslenme düzenlerine kadar her şeyin evrimsel birer zafer olduğu görüşünde. Bu çalışma, yarasaların incelenmesinin, kanser araştırmaları ve virüslerin önlenmesi de dahil omak üzere insan sağlığında ne gibi sonuçlar doğurabileceğinin en son örneklerinden biri.
Gordon ve Ahituv bu çalışma için Belize’ye seyahat ederek, vahşi yarasaların popülasyonlarını sayıp sahadan örnekler topladıkları yıllık bir Bat-a-Thon etkinliğine katılmış. Bat-a-Thon’da yakaladıkları Jamaikalı meyve yarasalarından bir tanesi de şeker metabolizmasının incelenmesinde kullanılmış.
“Bence yarasalar birer süper kahraman” diyor Ahituv. “İster ses ile konum tespit etmek olsun, ister uçmak, pıhtılaşma olmadan kan emmek veya meyve yiyip diyabete yakalanmamak; her birinin inanılmaz bir süper gücü var. Bu türden çalışmalar daha sadece başlangıç.”
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
