Bu hafta yayımlanan yeni bir çalışma, Batı Antarktika Buz Tabakası’nın yaklaşık sekiz bin yıl önceki son Buzul Çağı’nın bitiminde ani ve çarpıcı şekilde eridiğini gösteren doğrudan kanıtlar sunuyor.
Bir buz çekirdeğinin içerisinde yer alan bu kanıtlar, buz tabakasının bir bölgesinin sadece 200 yılda 450 metre inceldiğini gösteriyor. Bu miktar, Empire State binasının yüksekliğinden daha fazla.
Bulgular, Antarktika’nın herhangi bir yerinde böylesine hızlı buz kaybının yaşandığını gösteren ilk kanıtlar. Bilim insanları, günümüzde artan sıcaklıkların gelecekte Batı Antarktika Buz Tabakası’nın bazı kısımlarını istikrarsızlaştırabilmesinden ve kritik bir eşiği geçerek kontrolsüz bir çöküşü başlatabilmesinden korkuyor. Nature Geoscience bülteninde yayımlanan çalışma, sıcaklıklar yükselmeye devam ederse Antarktika’daki buzların ne kadar hızlı eriyebileceğine ışık tutuyor.
Cambridge Üniversitesi Dünya Bilimleri Bölümünde yürütülen yeni çalışmanın baş yazarı Profesör Eric Wolff, “Artık elimizde bu buz katmanının geçmişte hızlı bir buz kaybı yaşadığını gösteren doğrudan bulgular var” diyor. “Sadece model tahminlerimizde yer alan bir şey olmayan bu senaryo, söz konusu buz katmanının bazı kısımları istikrar kaybederse tekrar gerçekleşebilir.”
Antartika’daki buz tabakaları, batıdan doğuya küresel deniz seviyelerini 57 metre kadar yükseltecek tatlı su barındırıyor. Büyük bölümü deniz seviyesinin altında kalan ana kayada bulunan Batı Antarktika Buz Tabakası’nın özellikle savunmasız durumda olduğu düşünülüyor.
Modellerde yürütülen tahminler, Batı Antarktika Buz Tabakası’nın büyük bir kısmının önümüzdeki birkaç yüzyılda kaybolup deniz seviyelerinin yükselmesine yol açacağını gösteriyor. Fakat buzların tam olarak ne zaman ve ne kadar hızlı kaybolabileceği belli değil.
Buz katmanı modellerini eğitip daha iyi tahminler yapmanın bir yolu da, onlara Dünya tarihinde gerçekleşen ısınma dönemlerine ait buz kaybı verilerini sunmak. 20.000 yıl önceki son Buzul Çağı’nın zirve noktasında, Antarktika’daki buzlar günümüzdekinden daha büyük bir alanı kaplıyormuş. Gezegenimiz çözüldükçe ve sıcaklıklar yavaşça tırmandıkça, Batı Antarktika Buz Tabakası şimdiki kapsamına gerilemiş.
Britanya Antarktika Araştırma Projesi’nde (BAS) çalışan buz çekirdeği araştırmacısı ve makalenin eş yazarı Dr. Isobel Rowell şöyle aktarıyor:
“Dünya’daki sıcaklıkların yükseldiği Son Buzul Çağı’nın bitiminde Batı Antarktika Buz Tabakası’nı ne olduğunu öğrenmek istedik. Fakat o zamanki yükseliş, günümüzdeki antroposenik ısınmadan daha yavaş gerçekleşiyormuş. Buz çekirdeklerini kullanarak o zamana geri girebiliyor ve buz tabakasının kalınlığı ile kapsamını tahmin edebiliyoruz.”
Buz çekirdekleri, kar düştükçe oluşan ve sonrasında gömülüp, binlerce yıl içerisinde sıkışarak buz kristallerine dönüşen buz katmanlarından meydana geliyor. Her bir buz katmanının içerisine, her yıl yağan karlar ile karışan antik hava ve bulaşkan maddeler hapsoluyor. Bunlar, değişen iklim ve buz kapsamıyla ilgili ipuçları sunuyor.
Araştırmacılar Skytrain Buz Yükseltisi’nden 2019 yılında 651 metre uzunluğunda buz çekirdeği çıkarmış. Buz katmanlarından oluşan bu tümsek buzul tabakasının kenarında, zemindeki buzun yüzen Ronne Buz Sahanlığı’na doğru aktığı noktanın yakınında yer alıyor. Araştırmacılar çıkardıkları buz çekirdeklerini -20oC’de Cambridge’a götürdükten sonra analiz edip, buz kalınlığını yeniden ortaya çıkarmışlar. İlk olarak, kar düştüğü zamanki sıcaklığı gösteren kararlı su izotoplarını ölçmüşler. Sıcaklık yüksek irtifalarda azalıyor (soğuk dağ havasını düşünün), bu yüzden bilim insanları daha yüksek sıcaklıkların, daha alçakta bulunan daha ince buzlara denk geldiğini düşünüyorlar.
Ayrıca buz içerisinde hapsolmuş hava kabarcıklarının basıncını da ölçmüşler. Sıcaklık gibi hava basıncı da yükseltiyle beraber sistematik şekilde değişiyor. Daha aşağılarda bulunan daha ince buzlar, daha yüksek basınçlı hava kabarcıkları içeriyor.
Bu ölçümler, buzun 8.000 yıl önce hızla inceldiğini söylüyor.
“Buz inceldiğinde, çok hızlı gerilemiş” diyor Wolff. “Net biçimde bir taşma noktası yaşanmış; kontrolsüz bir süreç.”
Araştırmacılar bu incelmenin muhtemelen, normalde ana kaya üzerinde duran Batı Antarktika Buz Tabakası’nın kenarının altından sıcak su girmesiyle tetiklendiğini düşünüyor. Bunun sonucunda buzun bir bölümü ana kayadan kopmuş ve hızla yüzerek, günümüzde Ronne Buz Sahanlığı olarak bilinen yapıyı oluşturmuş olabilir. Bu olay daha sonra yakındaki Skytrain Buz Yükseltisi’nin artık zemine bağlı buzdan kurtulup, hızla incelmesine olanak sağlamış.
Araştırmacılar ayrıca buzun (deniz serpintisindeki tuzdan çıkan) sodyum içeriğinin de buz eridikten yaklaşık 300 yıl sonra arttığını keşfetmişler. Bu durum, buz inceldikten sonra buz sahanlığının geri çekildiğini ve denizin bölgeye yüzlerce kilometre yaklaştığını gösteriyor.
“Modellerden gelen verilerden, buzun o zamanlarda inceldiğini zaten biliyorduk fakat bu olayın tarihi kesin değildi” diyor Rowell. Buz tabakası modelleri geri çekilmenin 12.000 ila 5.000 yıl önce gerçekleştiğini söylerken, ne kadar hızlı yaşandığını saptayamamış. “Artık bu geri çekilmenin çok hassas şekilde tarihlenen ve iyileştirilmiş modellere eklenebilecek bir gözlemi var.”
Batı Antarktika Buz Tabakası 8.000 yıl önce hızla geri çekilse de, hemen hemen şimdiki kapsamına ulaştığında istikrar kazanmış.
“Artık fazladan sıcaklığın buzdaki istikrarı bozup bozmayacağını ve yeniden geri çekilmeye başlamasına sebep olup olmayacağını bulmak büyük önem taşıyor” diyor Wolff.
Kaynak: Britanya Antarktika Araştırma Projesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
