2,7 tonluk bir roket parçasının, uzayda en az yedi yıl dolaştıktan sonra dün saat 15 sularında 9.288 km/s hızla Ay’a çarptığı düşünülüyor.
Roket fırlatıldıktan sonra atılan bu parçanın, dün TSİ 15:25’te Ay’ın görünmeyen kısmında bulunan Hertzsprung kraterine çarptığı tahmin ediliyor. Bilim insanları, çarpışmadan çıkan enerjinin 20 metre genişliğinde bir krater açabileceğine inanıyor. Çarpışmanın sonucunda yüzlerce kilometre yüksekliğe ulaşan bir toz bulutu ortaya çıkmış olabilir.
Bilim insanları, Ay’ın yüzeyine ilk defa bir uzay çöpünün çarptığını düşünüyor. Fakat çarpışma Ay’ın uzak kısmında meydana geldiğinden, bilim insanlarının krateri bulması, çarpışmayı doğrulaması ve belki de çarpışmanın tartışmalı sebeplerini çözüme kavuşturabilecek ipuçlarına ulaşması aylar sürebilir.
Uzayda yedi yıldan uzun süredir gezegen bu enkaz, pek çok uzmana göre Çin’in 2014 yılında Ay’a gerçekleştirdiği ilk atılımlardan biri sırasında fırlatılan bir roketin üst parçası. Fakat fırlatma sırasında kullanılan bu parçanın yıllar önce Dünya’nın atmosferinde yandığını söyleyen Çinli yetkililer, iddiaları reddediyor. Roketin daha önce de SpaceX’e ait olduğu düşünülmüş.
Asteroit takip yazılımı Plüton Projesi’nin geliştiricisi ABD’li gökbilimci Bill Gray, Ay’a çarpan cismin Çin’e ait bir roket olduğundan emin olduğunu söylüyor.
“Başka bir şey olması mümkün değil” diyor Gray. “Bu noktada, böylesine kesin bir şeyi nadiren görüyoruz.”
Gray, enkazın Ay’a çarpacağını ilk defa 2015 yılının Mart ayında enkaz uzayda gezerken görüldüğünde tahmin etmiş. Geçici olarak WE0913A adı verilen cisim, ABD’nin Arizona eyaletinde yer alan ve gökyüzünü Dünya’ya çarpabilecek tehlikeli asteroitlere karşı tarayan teleskop dizisi Catalina Gökyüzü Gözlem Programı’yla tespit edilmiş. Fakat WE0913A, Güneş’in etrafında bir asteroidin döndüğü gibi dönmüyormuş. Dünya’nın etrafında dönmesi, Gray’i cismin insan yapımı olduğundan şüphelenmeye itmiş.
Cisim başlangıçta SpaceX’in Falcon 9 roketi zannedilmiş fakat Gray verileri yeniden incelediğinde, Ay’ın çekimine bağlı olan bu enkazın yörüngesiyle büyük benzerlik sergileyen başka bir uzay aracı bulmuş: Bu araç ise 2014 yılının Ekim ayında Ay’a gönderilip geri getirilecek bir test kapsülünün yer aldığı bir ön görev kapsamında fırlatılan Çin’in Chang’e 5-T1 uzay görevinin üst bölümüymüş.
Uzay çöpünün kendilerine ait olduğunu reddeden Çin dış işleri bakanlığı yetkilileri, Chang’e 5 roketinin Dünya atmosferine yeniden girdiği sırada yandığını belirtiyor. Fakat ABD’li uzmanlar, Çinli yetkililerin 2014’te fırlatılan roketi 2020’de fırlatılan bir roketle karıştırıyor olabileceklerini ve dün Ay’a çarpan cismin birinci roket olduğunu düşünüyor. Dünya’nın alt yörüngesindeki uzay çöplerini takip eden ABD Savunma Bakanlığına bağlı Uzay Komutanlığı ise Salı günü Çin’in 2014 yılında fırlattığı roketin yörüngeden hiç çıkmadığını doğrulayan bir açıklama yayınladı.
Gray, Çin roketinin başlangıçtaki yörüngesiyle neredeyse mükemmel şekilde uyuşan yörünge verilerinin kesin olduğunu düşünüyor.
“Daha önce çok sayıda Ay görevinin bulunduğu bir yörüngedeydi, eğimine bakılırsa geçmişte Çin üzerinden yola çıkmıştı, Çin’in Ay görevleri gibi doğudan gidiyordu ve tahmini fırlatma süresi Chang’e 5-T1 roketine 20 dakika yakındı” diyor Gray.
Gray, Chang’e 5-T1’e uçuşunun ilk 19 günü boyunca amatör bir radyo uydusunun takılı olduğunu ve uydudan gönderilen yörünge verisinin, roket enkazının mevcut güzergâhıyla mükemmel şekilde eşleştiğini söylüyor. Başkaları da önemli ipuçlarına ulaşmış. NASA Jet itiş Laboratuvarı’nın Dünya Yakınındaki Cisim Çalışmaları Merkezi, Gray’in yörünge verisinde yapmış olduğu analizleri doğruluyor. Arizona Üniversitesinde çalışan bir araştırma takımı ise roketin boyasından yansıyan ışık tayfından, bunun Chang’e 5-T1 görevinin parçası olduğunu belirlemiş.
Uzay çöpü Ay’ın uzak kısmındaki ekvator bölgesine çarptığından, çarpışma bir süreliğine Dünya’dan görülemeyecek. NASA’nın Ay Keşif Aracı ve Hindistan’ın Chandrayaan-2 uzay aracı gibi Ay’ın yörüngesinde dönen uydular ise bir süre sonra söz konusu krateri görebilecekleri bir yörüngede olacaklar. Bilim insanlarının Ay’da açılan bu yeni deliği belirlemesi aylar sürebilir. Fakat araştırmacılar görüntülerin, hem Ay’ın yüzey altındaki içeriklerinin; hem de hız ve kütlesi bilinen bir cisim çarptığında Ay’ın şeklinin nasıl değiştiğinin daha iyi anlaşılmasına yardımcı olmasını umuyor.
Roketin yolculuk hızı düşünüldüğünde, oluşan kraterin ötesinde de bazı kanıtlar bırakacak olması muhtemel. Roket Ay’a çarptığında milisaniyeler içinde bir şok dalgası yayılmış ve patlayan metal paramparça olmuş olmalı.
Ay’a kazara çarpan ilk uzay çöpü bu olsa da, Ay’a daha önce çarpan insan yapımı bir uydu da var. NASA’nın Ay Krater Gözlem ve Algılama Uydusu, 2009 yılında kasıtlı olarak Ay’ın güney kutbuna 9.000 km/s hızla ateşlenmiş ve bilim insanlarının su buzuna ait kimyasal işaretleri tespit etmesini sağlayan bir bulut açığa çıkarmıştı. NASA, Apollo programına ait Saturn V roketlerini de Ay’a ateşleyerek bertaraf etmişti.
Gray’e göre cismin kimliğiyle ilgili bu karışıklık, uzayda yolculuk yapan bütün ülke ve şirketlerin uzayın derinliklerine gönderdikleri roketleri daha iyi takip etmeleri gerektiğini gösteriyor. Bu sayede hem söz konusu cisimler Dünya’yı tehdit eden asteroit zannedilmez hem de Dünya’nın etrafındaki bölge temiz tutulmuş olur.
“Kendi bencil bakış açıma göre bu olay, asteroitleri daha iyi takip etmemize yardımcı olacak” diyor Gray. “Dünya’nın yüksek yörüngesinde bulunan uydulara alçak yörüngesinde bulunanlar kadar dikkat etmiyoruz çünkü insanlar onların çok da önemli olmadığını düşünüyor. Şimdiyse ABD’nin Ay’a yeniden gitmeyi planlaması ve diğer ülkelerin de oraya bir şeyler göndermesiyle beraber, bu tutumun değişmesini umuyorum.”
Yazar: Ben Turner/Live Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
