Beynimiz anıları nadiren tekli şekilde kaydediyor; bunun yerine, anıları gruplar halinde depoluyor ve böylelikle önemli bir anının hatırlanması, zamanla birbirine bağlanan diğer anıların hatırlanmasını tetikliyor. Fakat biz yaşlandıkça, beyinlerimiz bu alakalı anıları bağlama kabiliyetini giderek kaybediyor.
Şimdiyse Los Angeles – California Üniversitesinde (UCLA) çalışan araştırmacılar, anı bağlamanın ardında önemli bir moleküler işleyiş bulunduğunu keşfetmişler. Bilim insanları ayrıca beynin bu işlevini orta yaşlı farelerde geri getirmenin bir yolunu da belirlemiş: Aynı şeyi yapan ve Amerikan Gıda & İlaç Dairesi (FDA) tarafından onaylanan bir ilaç yardımıyla…
Nature bülteninde yayımlanan bulgular, orta yaştaki insan hafızasının güçlendirilmesi için yeni bir yöntem ve demans için de erken bir müdahale olasılığı sunuyor.
UCLA Tıp Fakültesinde nörobiyoloji ve psikiyatri profesörü olan Alcino Silva, “Anılarımız, bizi biz yapan şeyin büyük bir parçasını oluşturuyor” diyor. “Birbiriyle alakalı deneyimleri bağlayabilme kabiliyeti, dünyada nasıl güvende kalacağımızı ve başarılı şekilde işleyebileceğimizi öğretiyor.”
Biraz da Biyoloji 101: Hücrelerde birçok reseptör (almaç) bulunuyor. Bir molekülün bir hücreye girmesi için kendisiyle eşleşen reseptöre bağlanması gerekiyor. Bu reseptör, içeriye erişim imkanı sunan bir kapı kolu görevi görüyor.
UCLA’daki araştırma takımı, CCR5 reseptörünü kodlayan ve CCR5 adı verilen bir gene odaklanmış. HIV virüsü, aynı gen yardımıyla beyin hücrelerine bulaşıp AIDS hastalarında hafıza kaybına sebep oluyor.
Silva’nın labotaruvarı, önceki araştırmalarda CCR5 ifadesinin hatırlamayı zorlaştırdığını göstermiş.
Yeni çalışmada ise Silva ve meslektaşları, farelerin iki farklı kafese ait anılarını birbirine bağlama kabiliyetinin altında merkezi bir işleyişin yattığını keşfetmiş. Ufak bir mikroskop yardımıyla hayvanların beyinlerine bir pencere açan araştırmacılar, bu sayede nöronları ateşlenip yeni anılar oluştururken gözlemleme fırsatı elde etmişler.
Orta yaşlı farelerin beyinlerinde CCR5 gen ifadesinin artırılması, anıların birbirine bağlanmasına müdahale etmiş. Hayvanlar iki kafes arasındaki bağlantıyı unutmuşlar.
Bilim insanları hayvanlardaki CCR5 genini sildiklerinde, fareler normal farelerin yapamadığını yapmış ve anıları birbirine bağlamaya başlamış.
Silva, FDA’nın 2007 yılında HIV enfeksiyonu için onayladığı maraviroc ilacı üzerinde daha önce çalışma yürütmüş. Kendisinin labotaruvarı, maraviroc’un farelerin beyinlerindeki CCR5’i de baskıladığını keşfetmiş.
UCLA Beyin Araştırmaları Enstitüsünün bir üyesi olan Silva, “Yaşlı farelere maraviroc verdiğimizde, DNA’larından genetik olarak CCR5’in silinmesiyle aynı etki oluştu” diyor. “Yaşlı hayvanlar anıları tekrar bağlamayı başardı.”
Bulgular maraviroc’un, HIV enfeksiyonunun sebey olduğu bilişsel gerilemeleri tersine çevirmenin yanısıra orta yaştaki hafıza kaybını geri getirmeye yardımcı olmak için de endikasyon dışı kullanılabileceğini akla getiriyor.
“Sıradaki adımımız, erken müdahale hedefiyle maraviroc’un erken dönem hafıza kaybı üzerindeki etkisini test edeceğimiz klinik bir deney düzenlemek olacak” diyor Silva. “Hafızanın nasıl gerilediğini tam anlamıyla anladığımızda, süreci yavaşlatma ihtimalimiz olacak.”
Bu durum, akıllara şu soruyu getiriyor: Beyin neden anıları bağlama kabiliyetine müdahale eden bir gene ihtiyaç duyuyor?
“Her şeyi hatırlasaydık yaşam imkansız olurdu” diyor Silva. “CCR5’in, beynin daha önemsiz detayları süzerek anlamlı tecrübeleri bağlamasını sağladığını düşünüyoruz.”
Araştırmaya ABD Ulusal Yaşlanma Enstitüsü fon sağlamış.
Kaynak: UCLA Sağlık Bilimleri. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
