Evrenin doğuşundan yaklaşık 400 milyon yıl sonra, ilk yıldızlar oluşmaya başladı. Yıldızların oluşmasıyla beraber evrenin bu ‘karanlık çağları’ sona erdi ve ışıkla dolu yeni bir dönem başladı. Gitgide daha fazla galaksi şekillenmeye başlarken, bu galaksiler yeni yıldızların oluştuğu birer fabrika görevi gördü. Büyük Patlama’dan yaklaşık 4 milyar yıl sonra, bu süreç zirveye ulaştı.
Neyse ki gökbilimciler, geçmişte kalan bu dönemi hâlâ gözlemleyebiliyor. Uzaktaki ışıkların bize ulaşması zaman alıyor. Teleskoplarımız, galaksi ve yıldızların milyarlarca yıl önce yaydığı ışığı toplayabiliyor (evrenimiz 13,8 milyar yaşında). Fakat evrenin tarihindeki bu bölümün detayları pek belli değil çünkü oluşmakta olan çoğu yıldız ya sönük ışık yayıyor ya da tozdan görünmüyor.
California Teknoloji Enstitüsünün (Caltech) COMAP (Eş Haritalama Dizisi Projesi) adını taşıyan yeni projesi, yıldız oluşumundaki bu hızlı artışa gerçekte neyin sebep olduğuna yönelik soruların cevaplanmasına yardım ederek, galaksilerin bir araya geldiği bu döneme yeni bir bakış imkanı sağlayacak.
Projenin baş araştırmacısı ve Caltech Owens Vadisi Radyo Gözlemevinin (ORVO) müdür yardımcısı Kieran Cleary, “Bu dönemdeki galaksilere bakan çoğu aygın, bir buzdağının ucunu görebilir” diyor. “Fakat COMAP, altta yatan ve göremediğimiz şeyleri görecek.”
Projenin mevcut aşamasında OVRO’daki 10,4 metrelik “Leighton” radyo çanağı kullanılarak, uzay ve zaman boyunca yayılmış yıldız oluşturan tipteki en yaygın galaksiler inceleniyor. Bunların arasında, ışığı çok sönük olduğu veya tozdan görünmediği için başka şekillerde çok zor görülen galaksiler de bulunuyor. Radyo gözlemleriyle, yıldızları oluşturan ham maddenin; soğuk hidrojen gazının izi sürülüyor. Bu gazın doğrudan tespit edilmesi zor. Bu sebeple COMAP, her zaman hidrojenin yanında bulunan karbon monoksit (CO) gazından gelen parlak radyo sinyallerini ölçüyor. COMAP’ın radyo kamerası, bu radyo sinyallerini tespit etmek üzere şimdiye kadar geliştirilen en güçlü cihaz.
Projeden gelen ilk bilim sonuçları, geçtiğimiz hafta The Astrophysical Journal bülteninde yedi makale halinde yayımlandı. Planlanan beş yıllık gözlemden bir yıl önce yapılan ölçümleri dayanak alan COMAP, üzerinde çalışılan döneme ait galaksilerde ne kadar soğuk gaz bulunması gerektiğine yönelik üst sınırları belirliyor. Bu galaksiler arasında, normalde görülmeyecek kadar sönük ve tozlu olanlar da var. Projede CO sinyali henüz doğrudan keşfedilmese de, ilk sonuçlar başlangıçtaki beş yıllık gözlemin sonunda bu tespitin yapılabileceğini ve nihayetinde evrendeki yıldız oluşum tarihinin şimdiye kadarki en kapsamlı tablosunun elde edilebileceğini gösteriyor.
“Projenin geleceğine baktığımızda, bu yöntemi zamanda art arda ileri ve geri bakmak için kullanmayı hedefliyoruz” diyor Cleary. “Büyük Patlama’dan dört milyar yıl sonra başlayarak, zamanda ilk yıldız ve galaksilerin dönemine ulaşana kadar geriye gideceğiz; birkaç milyar yıl öncesine.”
Yazar: Whitney Clavin/Caltech. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
