‘Bulaşıcı işeme’, insanlardaki esnemeye benziyor olabilir.
Çiş yapma ihtiyacı şempanzeler için bulaşıcı gibi görünüyor. Dün Current Biology bülteninde yayımlanan çalışmaya göre bir şempanze çiş yaptığı zaman gruptaki diğer şempanzeler de onu takip etme eğilimi gösteriyor. “Bulaşıcı işeme” adı verilen bu olgu, insanlarda ve en yakın akrabalarımız şempanzelerde derin evrimsel kökler barındırıyor olabilir.
Kyoto Üniversitesinde çalışan evrimsel biyolog ve makale yazarı Ena Onişi “İnsanlarda beraber işemek sosyal bir olgu şeklinde görülebiliyor” diyor bir açıklamasında. “Bir İtalyan atasözü der ki; ‘Kim birlikte işemiyorsa ya hırsızdır ya da casus’. Japonya’da ise başkalarıyla işeme eylemine ‘Tsureşon’ adı verilir. Yüzyıllar ve kültürler boyunca sanatta temsil edilen bu davranış, çağdaş sosyal bağlamlarda da görülmeye devam ediyor.”
Onişi ve meslektaşları, koruma alanındaki şempanzelerin hemen hemen aynı zamanlarda idrara çıktıklarını gözlemledikleri zaman bu davranışı incelemeye karar vermiş. Çişe çıkmanın, insanlardaki bulaşıcı esnemeye benzeyip benzemediğini merak etmişler.
Çalışmada, Kumamato Koruma Alanındaki 20 şempanzenin çiş yapma davranışını belgelemişler. 600 saatten fazla sürede 1.328 işeme olayı görmüşler. Ardından bu gözlemsel verileri analiz ederek, idrar yapmanın zamana göre eşgüdüm sergileyip sergilemediğini ve civardaki bireylerin bu davranışı etkileyip etkilemediğini ya da davranışın sosyal faktörlerle şekillenip şekillenmediğini görmeye çalışmışlar.
Araştırma sonucunda işeme etkinliklerinin, hayvanların sadece rastgele zamanlarda gerçekleştirdiği faaliyetlere göre çok daha eşgüdümlü olduğunu keşfetmişler. Bir şempanze çiş yapan ilk bireye fiziksel olarak daha yakın duruyorsa, bulaşıcı işeme ihtimali artış gösteriyormuş.
Grubun daha düşük rütbeli bireyleri de diğerleri çiş yaptığı zaman işeme eğilimi sergiliyor. Araştırma takımı bu durumun, sosyal hiyerarşinin işeme kalıplarını etkilediğini akla getirdiğini düşünüyor. Davranışta, baskınlık yapısından “aşağı doğru akan” bir eğilim de olabilir.
“Bulaşma örüntüsünün sosyal rütbeden etkilendiğini keşfedince şaşırdık. Daha önce herhangi bir türde bulaşıcı işeme üzerine çalışma yürütülmediğinden, bir başka yarı-istemli fizyolojik davranış olan bulaşıcı esnemeyle paralellikler kurduk” diyor Onişi. “Buna dayanarak, başlangıçta sosyal etkilerin esnemede görülenlere benzeyebileceğini düşündük; yani sosyal yönden yakın çiftler arasında daha güçlü bulaşma olması gibi.”
Fakat sonuçlar, sosyal yakınlığın bu eylemde herhangi bir etkisi olmadığını göstermiş. Bunun yerine en büyük etkinin sosyal rütbede olduğu ve daha düşük rütbeli bireylerin davranışı daha fazla takip etme eğilimi sergilediği görülmüş.
Sosyal hiyerarşi ve sıralamayla ilişkili bu beklenmedik bulgu, düşük rütbeli bireyler arasında grup faaliyetlerini eşgüdümleyen ve sosyal bağları ya da bir dikkat yanlılığını pekiştiren bir çeşit gizli liderliği yansıtıyor olabilir. Bulgular, bulaşıcı işemenin grubu bir arada tutmak, eşgüdümü başlatmak ya da grup içerisindeki sosyal bağları pekiştirmekte oynayabileceği rolü anlama ve araştırma yönünden çeşitli sonuçlar doğurabilir. Araştırma takımına göre çalışma, görünürde sıradan (fakat kesinlikle gerekli) olan bazı davranışların sosyal bakımdan nasıl gözden kaçmış bir önem taşıyabileceğini de gösteriyor.
Yapılacak ilave çalışmalarla, şempanzelerdeki bulaşıcı işemenin altında yatan belli işlev ve mekanizmalar daha iyi anlaşılabilir ve bunun başka türlerde de mevcut olup olmadığı bulunabilir.
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
