Sıcaklıklar bütün dünyada rekor yüksekliklere ulaşırken, “yaş termometre sıcaklığı” teriminden giderek daha fazla bahsedildiğini duyabilirsiniz.
Kulağa oldukça saçma gelen bu kavram; hissedilen sıcaklık, nem endeksi veya çiy noktası gibi daha aşina olabileceğiniz terimlerden farklı. Biraz daha karmaşık fakat aynı zamanda daha önemli.
Yaş termometre sıcaklığı (YTS), aslında ısı endeksinin biraz daha ayrıntılı bir hali. YTS’de sıcaklığın yanısıra nem, rüzgar hızı, Güneş’in açısı ve Güneş radyasyon seviyeleri de hesaba katılıyor. Isı endeksi sadece sıcaklık ile nemi kapsıyor ve gölgede durduğunuzu varsayıyor. YTS’nin amacı insanlara yalnızca havanın ne kadar sıcak olduğunu göstermek değil, aynı zamanda ne kadar sıcak hissettirdiğiyle ilgili daha iyi bir fikir vermek. Isı endeksine göre daha doğru algılanabildiği için de terimi kullanmaya başlayan meteoroloji uzmanlarının sayısı artışta.
26 ve 31 derece Celsius YTS arasında, güneşin altında yaklaşık 30-45 dakikadan fazla çalışmak vücudunuzu ciddi stres altına sokar. 31 YTS’nin üzerinde ise kendinizi tehlikeye atmadan dış mekanda yalnızca 20 dakika çalışabilir veya egzersiz yapabilirsiniz. 32’nin üzerindeyken, bu sıcaklıkta 15 dakikadan fazla aktif olamazsınız. 30’lara gelindiğinde, dışarıda hiçbir şey yapmamanız gereken bir noktadasınız demektir.
Fakat YTS’yi gerçekten anlamak için bu ölçüm yönteminin ana bileşenini, yaş termometre sıcaklığını anlamanız gerekiyor.
Yaş termometre sıcaklığının teknik tanımı, belli bir noktadaki yüzeyin buharlaşmalı soğumayla ulaşabileceği (ör. ıslak bir yüzeyin üzerinden geçen havayla ulaşabileceği) en düşük sıcaklık olarak belirtiliyor.
Anlaşılması biraz zor gibi gelebilir ama sabırlı olun. Yaş termometre sıcaklığı önemli çünkü insanların kendilerini serinletemeyeceği şartlarla ilişkili. Bu durum ısı endeksinden veya hissedilen sıcaklıktan ayrı olsa da, hepsi birbirine benziyor. Tüm bu ölçütler, nemin yanısıra ölçülen hava sıcaklığına yönelik bilgileri de dahil ederek dışarısının ne kadar sıcak hissettirdiğini tarif etmeye çalışıyor. Hava ne kadar nemli olursa o kadar sıcak gelir çünkü insanlar (diğer pek çok hayvan gibi) suyun vücutlarından buharlaşmasıyla serinliyor; bu olgu “terleme” şeklinde biliniyor.
Terlemek hoş bir şey gibi gelmeyebilir ancak inanılmaz derecede etkili bir soğutma sistemidir çünkü suyun ısınması için fazla miktarda enerji gerekir. Cildinizde su üretirsiniz ve bu su damlacıkları buharlaşırken, vücut ısınızın bir kısmını da yanlarında götürür. İşte bu sebeple “kuru ısı”, nemli ısıdan daha iyidir: Kuru hava bol miktarda nem emebilir ve terin buharlaşmasını kolaylaştırır. 38 derece Santigrat’ın çok üzerindeki bir ısı endeksinde bile vücudunuz, terleme sayesinde 37 derece civarında kalabilir.
Fakat terlemenin artık işe yaramadığı bir nokta var: Yaş termometre sıcaklığının 35 derece Celsius’u geçtiği nokta. Bunun da sebebi, normal bir iç sıcaklığın sürdürülmesi için cildinizin 35 derece veya altında kalmasının gerekmesi. Terlemek cildinizin ısıdan kurtulma mekanizması olduğundan ve yaş termometre sıcaklığı da ıslak bir yüzeyin buharlaşma yoluyla ulaşabileceği (yani terli bir cildin ulaşabileceği) en düşük sıcaklık olduğundan, 35 dereceyi aşan yaş termometre sıcaklıkları son derece tehlikeli. 37 derecenin üstünde kalmaya devam eden cilt sıcaklıkları ölümcül olarak düşünülüyor.
Bilginiz olsun; Rusya’da 2010 yılında ve Avrupa çapında 2003 yılında görülen ısı dalgalarında yaş termometre sıcaklıkları 28 derece Celsius’un altındaydı. Fakat bu ısı dalgalarında sırasıyla 55.000 ve 35.000 kadar insan hayatını kaybetmişti.
Durum sadece dışarıda egzersiz yapmama veya çalışmama meselesi değil. Bu kadar yüksek olan ıslak termometre sıcaklıkları, eğer klima veya suya erişimleri yoksa dışarıda hiçbir şey yapmadan oturan insanları da öldürebilir. Vücudunuz dinlenirken ısı üretir ve bu ısıyı dağıtmanın bir yolu olmalıdır. Yoksa sizi canlı tutan hücresel işleyişler çalışmayı durdurur. Islak termometre sıcaklığı çok yüksek olduğunda, vücudunuz kendini soğutamaz.
Daha önceleri Dünya üzerindeki yaş termometre sıcaklıklarının neredeyse hiçbir zaman 33 derece Celsius’u aşmayacağı düşünülüyordu. Fakat 2020 yılında Science bülteninde yayımlanan bir çalışmada, bu noktanın pek çok kez aşıldığı keşfedilmiş. İncelenen istasyonların iki tanesinde, 35 derecenin üzerinde birden çok yaş termometre sıcaklığına ulaşıldığı görülmüş. Halihazırda bu türden olağanüstü ısılar yaşayan bölgelerin çoğu Güney Asya’da, Orta Doğu’nun kıyı kesimlerinde ve Kuzey Amerika’nın güneybatısındaki kıyılarda yer alıyor; çalışmada belirtildiği üzere tüm bu bölgeler, su kütleleri yakınında bulunan nem ile yüksek karasal sıcaklıkları bir araya getiriyor.
Kitlesel ölümlere yol açan türden olağanüstü ısı dalgaları, gittikçe yaygın hale gelecek. Sağlıklı ve genç kişiler bile 27’lerin ortalarında ve daha yüksek ıslak termometre sıcaklıklarında ölümcül ısı çarpmaları yaşayabilir. Gözünüz hava durumunda olsun ve dikkat etmeniz gereken tehlike işaretlerini bildiğinizden emin olun.
Yazar: Sara Chodosh/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
