Yanınızda duran biri kafasını civardaki bir şeye doğru çevirdiğinde, gözlerinin ne yöne çevrildiğine bakmamak için kendinizi zor tutarsınız. Bu tepki memelilerde, kuşlarda ve hatta sürüngenlerde de görülüyor. Bu şekilde, arkadaşınızın dikkatini çeken şey hakkında etkili şekilde bilgi toplayabilir, aksi halde bu şeyin ne olduğunu bilemezsiniz. Fakat çok daha gelişmiş bir davranış var ki, o da birinin baktığı yeri ilk başta göremeseniz bile takip etmek. Konumunuzu değiştirip diğer kişinin baktığı şeyi görmeye çalıştığınızda, bu kişinin farklı bir açıdan baktığını anladığınızı gösterirsiniz. Görsel bakış açısı kazanma şeklinde bilinen bu kabiliyet, çocuklarda 1-2 yaş aralığında gelişiyor. Ayrıca ileriki yıllarda referans tabanlı iletişimi ve diğer kişilerin sizinkinden farklı zihinlere sahip olduğunu anlamaya zemin hazırlıyor.
Görsel bakış açısı edinme kabiliyeti şimdiye dek çok az hayvan türünde bulunmuş. Çoğunlukla insansı maymunlar ve bazı maymunlarda görülürken, köpeklerde ve kargalarda da görülmüş. Fakat büyük önem arz eden bu sosyal becerinin evrimsel kökenleriyle ilgili bilgiler sınırlı boyutta. Lund Üniversitesinde çalışan bir araştırma takımı ise görsel bakış açısı edinmenin ilk ortaya çıkışını araştırmaya ve bu doğrultuda dinozorları incelemeye karar vermiş. Palaeognatlar şeklinde bilinen günümüzün en ilkel kuşları ile aligatorları karşılaştıran araştırmacılar, dört gün önce yayımlanan araştırmalarında bu kabiliyetin memelilerden 60 milyon yıl kadar önce dinozorların soyunda ortaya çıktığını keşfetmişler.
Timsahlar, kuşların yaşayan en yakın akrabaları olarak görülüyor. Timsahların yüz milyonlarca yılda çok az değişen nöroanatomileri, dinozor ve timsahların ortak atasının nöroanatomisine benziyor. Palaeognat kuşlar ise emular ve nandu kuşları gibi devekuşugiller ile uçan tinamou kuşlarını barındırıyor. Bu kuşların beyinleri, ataları olan velosiraptorlar gibi meşhur hayvanları içeren kuş dışı parave dinozorların beyniyle büyük ölçüde kıyaslanabilir nitelikte. Bu iki grup hayvanın kıyaslanması, modern kuşlara dek uzanan nesli tükenmiş dinozor soyunun etrafında bir parantez oluşturuyor.
Bilim insanlarının çalışması, aligatorların görsel bakış açısı edinme kabiliyeti göstermese de bakışları görünür bir konuma kadar takip ettiklerini ortaya çıkarmış. Bunun aksine test edilen tüm kuş türleri görsel bakış açısı edinme kabiliyeti sergilemiş. Ek olarak kuşlar, “tekrar kontrol etme” şeklinde adlandırılan bir davranış da sergilemiş. Bu davranışta gözlemci, bakan canlının gözlerini çevirdiği yönde bir şey bulamazsa gözlere tekrar bakıp, bakışı yeniden takip ediyor. Bu davranış, bakışın civardaki bir hedefe yöneltildiğine dönük beklenti sergilendiğini gösteriyor. Söz konusu davranış, daha önce sadece insanlarda, insansı maymun ile maymunlarda ve kuzgunlarda gözlenmiş.
110 milyon yıl önce ortaya çıkan palaeognat kuşlar, görsel bakış açısı edinme kabiliyetine sahip iki memeli grubu primatlar ve köpeklerden 60 milyon yıl önce gelmişler. Bu kuşlar ile onların kuş olmayan ataları arasındaki nöroanatomik benzerlikler düşünüldüğünde, söz konusu becerinin dinozorların soy hattında çok daha erken ortaya çıktığını düşünmek akla yatkın görünüyor. Dahası, becerinin aligatorlara daha benzer beyinleri olan ilk dinozorlarda bulunma ihtimali de düşük gözüküyor. Belki de gelecekte yapılacak araştırmalar, bu kabiliyetin memelilerde günümüzde bilinenden daha yaygın olduğunu gösterecektir. Fakat durum böyle bile olsa, çok büyük ihtimalle dinozorlarda ortaya çıkmıştır. Ne olursa olsun, tarihsel olarak gece faaliyet göstermeye dönük adaptasyonlara bel bağlamış çoğu memeliye göre daha üstün görüş kabiliyetlerinin olduğu düşünüldüğünde; görsel bakış açısı edinme becerisinin kuşları da içinde barındıran dinozorlarda daha önce ortaya çıkmış olması şaşırtıcı değil. Hayvanların görsel kabiliyetleri yalnızca primatların ve belli etoburların ortaya çıkışıyla ilerlemiş.
Bu sonuçlar, karmaşık biliş becerisinin evrimine memelilerin yön verdiğine ve memelilerin bilişsel yönden karşılaştırma yapılan diğer hayvanlar karşısında kıstas teşkil ettiğine dönük yaygın görüşü sorgulatan bulgulara bir yenisini daha ekliyor. Sayıları giderek artan çalışmaların gösterdiği üzere uçan dinozorlar olan kuşların sahip olduğu olağanüstü nörobiliş kabiliyeti, bizleri bilişin doğal tarihini yeniden düşünmeye sevk edebilir.
Çalışma Science Advances bülteninde yayımlandı.
Kaynak: Lund Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
