Maryland Üniversitesinde çalışan gökbilimcilerin yürüttüğü yeni bir çalışma, Bernardinelli-Bernstein (BB) kuyruklu yıldızının şimdiye kadar keşfedilen en büyük kuyruklu yıldız olduğunu ve zannedilenden daha uzun süre önce aktif olduğunu gösteriyor; yani içerisindeki buz buharlaşıyor ve koma şeklinde bilinen bir toz ve buhar zarfı oluşturuyor. Şimdiye kadar Güneş’ten daha uzakta bulunan sadece bir aktif kuyruklu yıldız gözlenmiş ve BB kuyruklu yıldızından çok daha küçükmüş.
Gökbilimcilerin BB’nin nelerden meydana geldiğini belirlemesine yardımcı olacak olan bulgular, güneş sistemimizin oluşumu sırasındaki koşullara yönelik de ipuçları sunacak. Bulgular dün The Planetary Science Journal bülteninde yayımlandı.
Maryland Üniversitesi Gökbilimi Bölümünde araştırmacı ve çalışmanın baş yazarı olan Tony Farnham, “Bu gözlemler, aktif kuyruklu yıldızların uzaklıklarını daha önce bildiklerimizin ötesine götürüyor” diyor.
Bir kuyruklu yıldızın ne zaman aktif olduğunun bilinmesi, nelerden oluştuğunu anlamada büyük önem taşıyor. Sıklıkla “kirli kar topları” veya “buzlu toz topları” şeklinde adlandırılan kuyruklu yıldızlar, güneş sistemimizin oluşumundan kalan toz ve buzların bir araya toplanmasından oluşuyor. Yörüngede dönen bir kuyruk yıldız Güneş’e en yakın noktasına ulaştığında ısınıyor ve üstündeki buzlar buharlaşmaya başlıyor. Buharlaşmanın başlaması için ne kadar sıcak olması gerektiği ise içerdiği buzun türüne bağlı (ör. su, karbondioksit, karbon monoksit ve diğer bazı donuk bileşenler).
Bilim insanları, Kuyruklu yıldız BB’yi ilk olarak 2021 yılının Haziran ayında Karanlık Enerji Gözlemi’nden alınan veriler ile keşfetmiş. Karanlık Enerji Gözlemi, gökyüzünün Güney yarımkürede gözlenmesine yönelik ortaklaşa yürütülen uluslararası bir girişim. Gözlemde, kuyruklu yıldızın parlak çekirdeği yakalanmış ancak kuyruklu yıldız aktif olduğunda oluşan toz ve buhar zarfını ortaya çıkaracak kadar yüksek çözünürlük elde edilememiş.
100 km çapındaki BB kuyruklu yıldızı, şimdiye kadar keşfedilen en büyük kuyruklu yıldız. Bunun yanısıra, Güneş’ten de Uranüs gezegenine kıyasla daha uzak. Çoğu kuyruklu yıldız 1 km civarı çapa sahip olmanın yanında, keşfedildikleri zaman Güneş’in çok daha yakınında oluyor.
Farnham keşfi duyar duymaz, Geçiş Yapan Ötegezegen Gözlem Uydusu’nun (TESS) BB’nin görüntülerini yakalayıp yakalamadığını merak etmiş. TESS, gökyüzünün bir bölgesini tek seferde 28 gün boyunca gözlemliyor. Farnham, TESS’in uzun pozlama sürelerinin daha fazla detay sağlayabileceğini düşünmüş.
Farnham ve meslektaşları, TESS’in 2018’den 2020’ye kadar topladığı BB kuyruklu yıldızına ait binlerce görüntüyü bir araya getirmiş. Görüntüleri bir yere yığan Farnham, görüntülerin zıtlığını artırıp kuyruklu yıldızın daha net görünmesini sağlamış. Fakat kuyruklu yıldızlar hareket ettiğinden, görüntülerin katmanlara ayrılarak BB kuyruklu yıldızının her karede hassas şekilde hizalanması gerekmiş. Tekli görüntülerde yer alan hatalı lekeleri ortadan kaldıran bu yöntem, kuyruklu yıldızın görüntüsünü de büyütüyor. Bu sayede BB’yi çevreleyen bulanık toz parıltısını gören bilim insanları, BB’nin bir kuyruklu yıldız olduğunu ve aktif olduğunu doğrulamışlar.
Bilim insanları kuyruklu yıldızın sadece istiflenen görüntülerden kaynaklı bir bulanıklık olmadığını doğrulamak için, söz konusu yöntemi Kuiper kuşağındandaki inaktif cisimlerin görüntülerinde denemişler. Kuiper kuşağı, BB kuyruklu yıldızına kıyasla Güneş’e çok daha uzak bir bölge. Güneş sisteminin ilk zamanlarından kalan buzlu enkazlar, burada oldukça bol bulunuyor. Söz konusu cisimler hiç bulanıklık olmadan keskin görününce, araştırmacılar BB kuyruklu yıldızının etrafındaki soluk parlamanın aslında aktif bir koma olduğundan emin olmuşlar.
BB kuyruklu yıldızının boyutu ve Güneş’e olan uzaklığı, koma bölümünü oluşturan buharlaşan buza karbon monoksidin egemen olduğunu akla getiriyor. Karbon monoksit, BB kuyruklu yıldızının keşfedildiği zamana kıyasla Güneş’e beş kata kadar daha uzak olduğunda buharlaşmaya başlayabileceğinden; BB’nin gözlemlenmeden çok daha önce aktif olması muhtemel.
“BB kuyruklu yıldızının muhtemelen çok daha uzaktayken aktif olduğunu fakat daha önce bunu görmediğimizi varsayıyoruz” diyor Farnham. “Henüz bilmediğimiz şey ise, soğuk depodaki bu şeyleri faal hale geçmeden önce görmeye başlayabildiğimiz bir sona eriş noktası olup olmadığı.”
Farnham’a göre kuyruklu yıldıza ait bir komanın oluşumu gibi süreçleri daha önce hiç olmadığı kadar uzaktan gözlemleyebilmek, gökbilimciler için heyecan verici fırsatların kapısını aralıyor.
“Bu daha başlangıç” diyor Farnham. “TESS, şimdiye kadar keşfedilmemiş şeyleri gözlemliyor ve bu da neler bulabileceğimize dönük türden bir test vakası. Bir kuyruklu yıldız görüldüğünde, görüntülerde geriye giderek Güneş’ten daha uzak oldukları zamanları bulabiliriz. Bunu birçok defa yapma potansiyelimiz var. ”
Yazar: Kimbra Cutlip/Maryland Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
