Bildiğinizi düşünüyorsunuz ama hiçbir fikriniz yok.
Kirazlar ağaçta yetişir, çilekler yerde; peki kajular nasıl yetişir? Günümüzdeki gıda sistemi sayesinde, dünyanın neredeyse her yerinden mahsul alınabiliyor: Madagaskar’dan vanilya, Ekvador’dan muz… Uzak diyarlardan ürün almanın olumsuz yanı, tarlalara uğrayıp bu ürünlerin nasıl yetiştiğini göremiyor olmamız elbette. Meyve ve sebzelerin topraktan nasıl çıktığı, pek çoklarına göre bir çeşit gizem belki de. İşte, bitkilerin soflarımıza gelene kadar geçtikleri ilginç yollardan bazıları:
Ananas
Birçok insan ananasların ağaçta yetiştiğini düşünse de, bu meyve esasında palmiye benzeri yumuşak yaprakları olan ve hiç odunsu kökü bulunmayan, çok yıllık bir otsu bitki. Aslında ananas, konuk bitkiler ile aynı familyada bulunuyor. Bu meyve, bitkinin merkezinden çıkıyor fakat bitki sadece çiçek açacak olgunluğa ulaştığında… Bu süreç, iki ila üç yıl alıyor. Eğer yeterince ilginç gelmediyse, buna ne dersiniz: Ananaslar birer duttur (daha doğrusu, toplaşık ya da kümelenmiş dutlardır).
Kakao veya kakao tanesi
Çikolata, Theobroma cacao ağacının meyve çekirdeklerinden yapılıyor: Burada gördüğünüz şey, kayışa benzeyen kakao kabuğu. Fakat çikolata yaparken çekirdekleri hemen öğütmüyorsunuz. İlk önce kavrulmaları ve mayalanmaları gerekiyor.
Vanilya
Vanilya, aslında bir orkidenin yenilebilir meyvesi. Vanilya artık dünyanın pek çok bölgesinde (özellikle Madagaskar’da) yetişse de, vanilyayı doğal şekilde tozlaştırabilen arı sadece Meksika ve Orta Amerika’da bulunuyor. Diğer yerlerde yetişen vanilyaların el ile tozlaştırılması gerekiyor ki pahalı olmasının bir sebebi de bu.
Kuşkonmaz
Kuşkonmazın her bir sapı, yerden cılız, küçük yeşil bir ağaç gibi çıkıyor. Çok yıllık bir bitki olduğundan, kestiğiniz zaman bile her yıl yeniden büyüyor (eğer şartlar uygunsa). Çok uzatırsanız, tepesi çiçek açıyor. Boyu uzadıkça, etrafında eğreltiotuna çok benzeyen yapraklar oluşuyor. Bitki, nihayetinde ufak kırmızı dutlar bile çıkarıyor fakat bunlar zehirli oluyor.
Kaju
Kajular ağaçlarda yetişiyor. Bu bilgi çok da şaşırtıcı değil. Fakat detaylar, birçok kişide şok etkisi yaratıyor: Kaju çekirdeği, genelde kaju elması denilen kaju meyvesinin tabanındaki bir kabuğun içinde duruyor. Bu “elma”, kajuların yetiştiği çoğu ülkede marmelata, içeceğe ve hatta bazen de liköre dönüştürülüyor.
Yer fıstığı
Yer fıstıkları aslında çekirdek değil, baklagil; barbunya ve lima fasulyesiyle aynı gruptan. Yerden yeni çıkarılmış hallerini ve fasulye gibi yetiştiklerini gösteren bu korkutucu görüntü, sanırız durumu gayet iyi anlatıyordur.
Kahve
Çikolata gibi kahve de tohumdan geliyor. Bu noktada tohumlar, genelde kahve kirazı şeklinde adlandırılan (sebebi belli) parlak renkli, kiraz benzeri bir meyvede saklı. Meyvenin kendisi, bir çalı ya da ufak bir ağaç şeklinde tarif edilebilecek bir bitkide yetişiyor. Dünyadaki üretimin çoğu Coffea arabica çeşidinden gelirken, geri kalanlar ise Coffea canephoa (Coffea robusta şeklinde de adlandırılıyor) çeşidinden oluşuyor. Batıda, kahve çekirdeğinin etrafındaki meyveyi çoğunlukla görmezden geliyoruz fakat demlenip çay yapılabiliyor.
Enginar
Enginarlar, devedikenleriyle aynı familyada bulunuyor; çiçeği açmadan önce yiyoruz. Haliyle, ufak bir çiçek kümesinin ortasından öylece sarkıyor. Aşağıda bir çiçek açma videosu mevcut:
Nohut
Mantıklı biri, nohutların da bezelye gibi birden çok tohumla birlikte bir zarfın içerisinde yetiştiğini düşünebilir. Mantıklı biri hata yapar. Zarfların içerisinde yetişiyorlar fakat her birinin içinde sadece bir nohut bulunuyor; dolayısıyla bu baklagiller, büyüdükçe farklı bir görünüm kazanıyor.
Gebre otu (kapari)
Enginar gibi gebre otu da aslında çiçek açmadan önce toplanan, yenebilir çiçek tomurcukları (genelde salamura yapılarak yenir). Burada görülen tomurcukların toplanma zamanı geçmiş.
Brüksel lahanası
Aslında yenebilir tomurcuk olan Brüksel lahanası, lahana ile aynı türün parçası (Brassica oleracea) ki bu durum, neden sanki birisinin kafasına lahana geçmiş gibi görünen lifli bir sap üzerinde büyüdüklerini neredeyse tamamen açıklıyor. Daha neler. Brassica oleracea, bir düzineden fazla çeşide sahip bir tür: Bunlar, birbirinden çok farklı görünen bitkilere dönüşen ekim çeşitleri. Karnabahar ve brokolinin aslında aynı tür olduğunu öğrendiğinizde şaşırabilirsiniz, peki bu bitkilerin DNA’larını Brüksel lahanaları, karalahana, alabaş ile alışveriş merkezinde yetişen o tuhaf süs lahanalarıyla paylaştıklarını biliyor muydunuz? İlginç…
Yazar: Kendra Pierre-Louis/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
