Atakama Büyük Milimetre/milimetrealtı Teleskop Dizisi’nden (ALMA) gelen yeni radyo görüntüleri, Jüpiter’in uydusu Io’nun atmosferinde volkanik faaliyete ilişkin doğrudan etkileri ilk defa gösteriyor.
Io, güneş sistemimizde volkanik yönden en faal olan uydu. 400’den fazla aktif volkana ev sahipliği yapıyor. Bu yanardağlar, Io’nun yüzeyinde donarak gezegene sarı-yeşil-turuncu-kırmızı renklerini veren sülfür gazları püskürtüyor.
Her ne kadar son derece ince olsa da (Dünya’nın atmosferinden yaklaşık bir milyar kat daha ince), Io’nun bir atmosferi var. Bu atmosfer, bize Io’nun volkanik faaliyeti hakkında bir şeyler öğretebilir ve bu ilginç uydunun iç yapısı ile renkli kabuğunun altında neler olduğuna yönelik yeni bilgiler sunabilir.
Önceki araştırmalarda, Io’nun atmosferinde sülfür dioksit gazının baskın olduğu ve bu gazın, nihayetinde volkanik faaliyetten kaynaklandığı gösterilmiş. Berkeley California Üniversitesi’nde çalışan Imke de Pater, “Fakat Io’nun atmosferindeki dinamikleri hangi süreçlerin yönlendirdiği bilinmiyor” diyor. “Volkanik faaliyet mi, yoksa Io güneş ışığı aldığı zaman buzlu yüzeyinden çıkan (katıdan gaz hale dönüşen) gazlar mı?”
Gökbilimcilerden oluşan bir araştırma takımı, Io’nun atmosferini meydana getiren farklı süreçleri ayırt etmek amacıyla ALMA’yı kullanarak, Jüpiter’in gölgesine girip çıktığı sırada (buna ‘tutulma’ adını veriyorlar) uydunun görüntülerini yakalamışlar.
New York’taki Columbia Üniversitesi’nde çalışan Statia Luszcz-Cook şöyle açıklıyor: “Io Jüpiter’in gölgesine girdiğinde ve doğrudan güneş ışığının dışında durduğunda, şartlar sülfür dioksit gazı için çok soğuk oluyor ve gaz yoğunlaşarak Io’nun yüzeyine çöküyor. Bu sırada, sadece volkanik kaynaklı sülfür dioksidi görebiliyoruz. Bu yüzden, atmosferin tam olarak ne kadar büyük bir kısmının volkanik faaliyetten etkilendiğini görebiliyoruz.”
ALMA’nın keskin çözünürlüğü ve hassasiyeti sayesinde, gökbilimciler ilk defa volkanlardan sülfür dioksit (SO2) ve sülfür monoksit (SO) bulutlarının yükseldiğini açık biçimde görebilmişler. Bu görüntülere dayalı olarak, aktif volkanların Io’nun atmosferinin doğrudan yüzde 30-50 kadarını oluşturduğunu hesaplamışlar.
ABD Ulusal Radyo Gökbilimi Gözlemevi. Ç: O.
