Besin kaynakları kıt bulunduğu zaman hayvanların yiyecek bulmasına yardımcı olan konumsal öğrenme kabiliyeti, hayvanlar aleminde önemli ve karmaşık bir beceri. Barınma alanları ortak olan arı ve karınca gibi sosyal böceklerin bunu yapabildiği biliniyor. Artık bazı kelebeklerin de böyle bir becerisi olduğunu biliyoruz. Üç gün önce Current Biology bülteninde yayımlanan bir çalışmada, Heliconius cinsi kelebeklerin konumsal öğrenme kabiliyeti sergilediği bulunmuş.
Makalenin yazarlarına göre bulgular, tüm kelebek veya güve türleri arasında uzun mesafeli konumsal öğrenmenin bilinen ilk deneysel kanıtlarını sağlıyor. Heliconius veya “çarkıfelek” kelebekleri, Güney ve Orta Amerika’da yaşayıp çeşitli kanat desenleriyle bilinen tropikal kelebekler. Araştırma takımına göre bu güzel canlılarda, geniş ölçekli mekan bilgisi yardımıyla polenle beslenmeyi de içeren yeni bir besin arama davranışı evrimleşmiş.
Bristol Üniversitesinde çalışan ve makalenin eş yazarı olan Stephen Montgomery, “Yabani Heliconius’un, güvenilir polen kaynaklarının yerini öğrendiği ve uzun dönemli ziyaret hatları belirlediği görülüyor” diyor. “Ziyaret hatları, kelebeklerin ardışık günler boyunca tekrar tekrar döndüğü besin kaynaklarını içeren, öğrenilen gezinti güzergâhları. Bu etkili gezinti stratejisi, bazı orkide arıları ve bal arılarının davranışına benziyor. Fakat Heliconius’un ya da herhangi bir kelebeğin konumsal öğrenme kabiliyetleri henüz deneysel olarak test edilmemişti.”
Araştırma takımı yeni çalışmalarında Heliconius kelebekleriyle, her biri ekolojik yönden ilişkili davranışları temsil eden üç uzamsal ölçekte konumsal öğrenme deneyi yürütmüş.
İlk olarak, 16 sahte çiçekten meydana gelen bir şebekede böceklerin besin ödülünün konumu öğrenme kabiliyetini test etmişler. Test, tek bir kaynak alanının içerisinde yiyecek aramayı temsil ediyormuş.
Araştırma takımı sonrasında uzamsal ölçeği takdim ederek, Heliconius’ların iki kollu labirentin sol veya sağ tarafı ile besin arasında ilişki kurmayı öğrenip öğrenemediğini test etmiş. Bu labirent, tek bir yerdeki birden fazla bitkiyi temsil ediyormuş.
Son olarak da mesafeleri artıran araştırmacılar Fransa’nın güneyinde rastlanan ve Metatron adı verilen dış mekan kafeslerinin yer aldığı bir tesis kullanarak, Heliconius’ların T şeklinde ve 60 metre genişliğindeki bir labirente yerleştirilen şeyin konumunu öğrenip öğrenemediğini test etmişler. Farklı alanlar arasında yiyecek aramayı temsil eden bu düzenek, Heliconius’un doğada yiyecek aradığı alanın genişliğine yakın bir büyüklükteymiş.
Deneyler, Heliconius’un konumsal öğrenme işaretleri gösterdiğini ve besin kaynaklarının mekansal konumlarını ezberleyebildiğini göstermiş. Araştırma takımı gelecekte yürüteceği çalışmalarda ise Heliconius’ların, polen yemeyen yakın akraba türlerinden daha marifetli öğrenciler olup olmadıklarını test etmeyi planlıyor. Söz konusu çalışma, bir hayvanın ekolojisinin bilişsel kabiliyetleri ne kadar zengin biçimde şekillendirebileceğini ortaya çıkarmaya yardımcı olabilir.
Araştırma takımı, Heliconius’un gezinirken kullandığı bilinmeyen mekanizmaları da ortaya çıkarmayı planlıyor. Panoramik görünümlerin ve diğer görsel ipuçlarının bu kelebekler için önemli olduğu düşünülüyor. Fakat böcekler, görebildikleri şeylere ek olarak Güneş veya jeomanyetik bir pusula gibi diğer ipuçlarına da bel bağlıyor olabilir.
Federal Rio Grande do Norte Üniversitesinde çalışan makale eş yazarı ve biyolog Priscilla Moura, “Bu kelebeklerin mekana dayalı kabiliyetleriyle alakalı ilk anekdotsal hikayenin yayımlanmasından beri neredeyse bir asır geçti” diyor. “Şimdiyse bu canlıların büyüleyici konumsal öğrenme kabiliyetleri bulunduğunu gösteren gerçek kanıtlar sağlayabiliyoruz. Bu sadece başlangıç.”
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
