Bilim insanlarının Mars’ta şimdiye kadar tespit ettikleri en büyük deprem, gezegen kabuğunun katmanları hakkında yeni bilgiler sağlıyor. Katmanlar, geçmişte meteorit gibi dev bir cisimle çarpışma gerçekleştiğini gösteriyor olabilir. Daha önce toplanan veriler de geçmişte büyük bir çarpışmanın yaşanmış olabileceğini akla getiriyor. Yeni bulgular ise bu hipotezi destekleyebilecek kanıtlar sunabilir.
Los Angeles – California Üniversitesinde (UCLA) çalışan gezegen bilimcilerin öncülük ettiği ve Geophysical Research Letters bülteninde iki makale halinde yayımlanan araştırma, yüzeyin altında değişken yapılı volkanik ve tortul kayaç katmanlarının olduğunu da gösteriyor.
Geçtiğimiz Mayıs ayında gerçekleşen ve dört saatten uzun süren 4,7 büyüklüğündeki deprem, daha önce kaydedilen depremlerden beş kat daha fazla enerji açığa çıkarmış. Deprem Dünya standartlarına göre değerlendirildiğinde hafif sayılsa da, gezegenin bütün çevresine sismik yüzey dalgaları gönderecek kadar kuvvetliymiş. Bilim insanları böyle bir olgunun Mars’ta ilk defa gözlendiğini belirtiyor.
Yapılan okumalar, Mars’a 2018 yılında iniş yapan InSight uzay aracından alınmış. InSight, Mars’ın “iç kısmını” (kabuğunu, manto tabakasını ve çekirdeğini) derinlemesine inceleyen ilk dış uzay sismometresi.
Dünya, gezegen ve uzay bilimleri profesörü olan makale eş yazarı Caroline Beghein, “InSight uzay aracındaki sismometre binlerce deprem kaydetti fakat hiç bu kadar büyüğüne rastlanmamıştı” diyor. “Deprem aracın inişinden neredeyse dört yıl sonra kaydedildi. Depremin oluşturduğu farklı dalga tipleri arasında, yüzey yakınlarında hapsolan iki dalga tipi de yer alıyor. Daha önce Mars’ta bu iki dalgadan sadece bir tanesi, iki çarpışma olayından sonra gözlenmişti. Deprem sırasında ise hiç görülmemişti.”
Mars’taki çarpışmalar ile iç yapının sismik faaliyet, konum ve frekans hatirasının çıkarılması, gelecekte kızıl gezegene yapılacak uzay görevleri bakımından önem taşıyor. Bu sayede bilim insanları ve mühendisler, gelecekte keşif yapacak insanların güvenliğini sağlamak için yapıları nereye ve nasıl inşa edeceklerini öğrenebilirler.
Sismik dalgaların kayalarda nasıl yolculuk ettiğinin incelenmesi, Dünya’da olduğu gibi Mars’ta da yüzey altındaki sıcaklık ve bileşime dönük bilgiler sağlayabilir. Elde edilecek bilgiler, yer altındaki su ve magma arayışı için faydalı olabilir. Ayrıca bilim insanlarının, geçmişte gezegeni şekillendiren güçleri anlamasına da yardımcı olabilir.
Beghein’in araştırma grubu, yer altındaki kesme dalgalarına dönük çıkarım yapmak için Love ve Rayleigh dalgaları adı verilen iki tip yüzey dalgasına ait ölçümleri bir araya getirmiş. Yatay şekilde yolculuk eden kesme dalgaları, kayaları dalganın yayılma yönüne doğru hareket ettiriyor. Love dalgaları, Mars’ta ilk defa Rayleigh dalgalarıyla beraber gözlemlenmiş.
Yapılan ölçümlere göre kabuktaki kesme dalgaları, yerin 10 ila 25 kilometre altındaki kayalar gezegen yüzeyine neredeyse paralel bir yönde salınım yaparken kayaların dikey yönde titreşmesine kıyasla daha hızlı gidiyor.
“Bu dalga hızı bilgisi, kabuk içerisindeki bozulmalarla bağlantılı” diyor Beghein. “Gözlemlediğimiz sismik dalga ölçümlerinin en muhtemel sebebi, değişen volkanik kayalar ve çok uzun süre önce çöken tortul katmanları ya da meteorit gibi çok büyük bir çarpışma.”
Beghein’in UCLA’daki grubunda doktora sonrası araştırma görevlisi olarak çalışan Jiaqi Li, veriler sayesinde kesme dalgalarının Mars’ın güneydeki dağlık arazilerinde kuzeydeki ovalara göre daha hızlı hareket ettiğini öğrenmiş. Mars’ın kuzey yarıküresi, güney yarıküreye göre daha düşük irtifaya sahip ve daha fazla kraterle kaplı. Bu farklılığın kökenini açıklama doğrultusunda kullanılan en baskın kuram, ovalarda büyük bir çarpışmanın meydana gelmiş olması.
Yeni veriler, ovalarda kalın tortul kayaç birikimlerinin ve nispeten daha yüksek geçirgenliğin bulunduğuna işaret ediyor. Bu tortul kayaçlarda hapsolan hava gibi büyük miktardaki gaz ise dalgaların yavaşlanmasına sebep oluyor.
Yazar: Holly Ober/UCLA. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
