Mars’ta 2018 yılında çıkan bir toz fırtınası, gezegenin güney kutbu etrafındaki soğuk hava girdabını ortadan kaldırmış yarımküreye baharı erken getirmiş. Fırtına bunun aksine, kuzey yarımküredeki kutup girdabında sadece ufak ölçekli bozulmalar meydana getirmiş ve önemli mevsimsel değişimlere sebep olmamış. Açık Üniversite Fen, Bilim, Mühendislik ve Matematik Fakültesi’nde çalışan Dr. Paul Streeter’in çalışması, dört gün önce İngiltere Ulusal Gökbilim Toplantısı’nda (NAM 2021) sunuldu.
Yerel toz fırtınaları, 2018 Haziran ayının başlangıcında iki haftadan uzun süre boyunca birleşip yayılarak, neredeyse bütün gezegenin yüzeyini kaplayan geçilmez bir toz örtüsü oluşturmuş. Mars ekinoksuna denk gelen ve NASA’nın güneş gücüyle çalışan Opportunity uzay aracı için ölümcül olduğu görülen bu küresel toz fırtınası, Eylül’ün ortasına kadar devam etmiş.
Streeter ve Açık Üniversite, NASA ile Rus Bilimler Akademisi’nde çalışan meslektaşları, Mars Küresel İklim Modeli’nden alınan verileri Avrupa Uzay Ajansı/Roscosmos ExoMars İz Gaz Yörünge Aracı ile NASA’nın Mars Yörünge Kâşifi görevlerinden elde edilen gözlemlerle birleştirerek, olayın Mars atmosferinde meydana getirdiği etkileri incelemişler.
Dr. Streeter, “Küresel toz fırtınalarının Mars kutuplarındaki atmosferi nasıl etkilediğini incelemek bakımından mükemmel bir fırsattı” diyor. “Bu kutupların etrafında, kışın güçlü rüzgar jetleri görülüyor. 2007’deki son küresel fırtınadan beri, Mars yörüngesine birkaç yeni görev ve cihaz gönderildi. Dolayısıyla 2018’deki bu olay, şimdiye kadar en çok gözlemlenen olay oldu.”
Daha önce yapılan araştırmacılar, atmosferdeki yüksek toz seviyelerinin kutup sıcaklıkları ve rüzgarlarında önemli etkiler oluşturabileceğini göstermiş. Kış kutuplarındaki girdaplar, aynı zamanda sıcaklıkları ve hava, toz, su ile kimyasal maddeleri de etkiliyor. Bu yüzden girdapların yol açtığı bozulmalar, Mars atmosferinde önemli değişimlerin olması anlamına geliyor.
Araştırma takımı, 2018’deki fırtınanın yarımkürelerin her birinde derin etkiler oluşturduğunu keşfetmiş. Girdabın neredeyse yok olduğu güney kutbunda, sıcaklıklar yükselmiş ve rüzgar hızları çarpıcı ölçüde düşmüş. Girdap, ilkbaharın başlangıcı sebebiyle halihazırda dağılmaya başlamışsa da; toz fırtınasının kışın erken bitişinde belirleyici bir rol oynadığı görülmüş.
Kaynak: İngiltere Kraliyet Gökbilim Derneği. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
