Stony Brook Üniversitesi ve Max Planck Enstitüsü Hayvan Davranışları Bölümü’nde çalışan bilim insanları, memelilerde beyin ve vücut boyutunun son 150 milyon yılda nasıl evrimleştiğini gösteren bir zaman çizelgesi derlemişler. Biyologlar, evrim istatistikçileri ve insanbilimcilerden meydana gelen 22 kişilik uluslurarası araştırma takımı, yaşayan ve nesli tükenmiş 1400 memelinin beyin kütlesini karşılaştırmış. İncelenen 107 fosilde (bunlar arasında antik balinalar ve şimdiye kadar bulunan en eski köpeksi maymun kafatası var), beyin kütle verisi yerine kafataslarından alınan endokraniyal hacim verileri kullanılmış. Elde edilen beyin ölçümleri, daha sonra vücut boyutu ile beraber analiz edilmiş ve evrimsel tarihin derinlikleri boyunca beyin boyutunun vücut boyutuna olan oranı karşılaştırılmış.
Science Advances bülteninde yayımlanan bulgular, (uzun süre hayvan zekasının göstergelerinden biri şeklinde düşünülen) beyin boyutunun vücut boyutuna olan oranının evrimsel süreçte sabit bir ölçü izlemediğini gösteriyor. Örneğin meşhur “büyük beyinli” insanlar, yunuslar ve filler, sergiledikleri oranlara farklı şekillerde ulaşmışlar. Fillerin vücut boyutu artmış ancak şaşırtıcı şekilde, beyin boyutları daha fazla artmış. Diğer taraftan yunusların vücut boyutları genel olarak küçülürken, beyin boyutları artış göstermiş. Vücut boyutunda geniş bir çeşitlilik sergileyen büyük maymunlar, beyin ve vücut boyutunda genel bir artış eğilimi göstermiş. İnsan hattını temsil eden ata homininler büyük maymunlarla karşılaştırıldıklarında, vücut boyutlarında nispi bir azalma ve beyin boyutlarında bir artma sergiliyor.
Yazarlara göre bu karmaşık kalıplar, beyin boyutunun herhangi bir türde vücut boyutuyla karşılaştırılmasının, türün zekasına yönelik bir ölçüt sağlayacağına ilişkin kökleşmiş paradigmayı yeniden değerlendirmeye zorluyor. Çalışmanın birinci yazarı ve Stony Brook Üniversitesi’nde evrimsel biyolog Jeroen Smaers, “Vücut boyutunun evrimsel yörüngesini hesaba katmak, ilk bakışta önemsizmiş gibi görünebilir” diyor. “Sonuçta filler, yunuslar ve büyük maymunlar gibi büyük beyinli pek çok memelinin de beyin-vücut boyutu oranı yüksek. Fakat durum her zaman böyle değil. Örneğin Kaliforniya deniz aslanı, nispeten düşük bir beyin boyutuna sahip olmasına karşın fakat kayda değer bir zeka sergiliyor.”
Evrimsel tarihi hesaba katan mevcut çalışma, Kaliforniya deniz aslanının düşük beyin-vücut boyutu oranına vücut boyutundaki güçlü seçilim baskıları sebebiyle ulaştığını ortaya çıkarıyor. Bunun sebeninin ise çok büyük ihtimalle, sucul etçillerin çeşitlilik kazanarak yarı sucul bir nişe geçmesi olduğu düşünülüyor. Diğer bir ifadeyle seçilimin beyin boyutunu azaltması sebebiyle değil, vücut boyutunu artırması sebebiyle nispeten düşük beyin boyutlarına sahipler.
Çalışma ayrıca beyin boyutundaki çoğu değişimin, Dünya tarihindeki iki yıkıcı olaydan sonra gerçekleştiğini gösteriyor: Bunlardan biri 66 milyon yıl önceki kitlesel yok oluş, diğeri de 22-33 milyon yıl önce gerçekleşen bir iklim geçişi.
Max Planck Enstitüsü. Ç: O.
