Bu Mutant Kerevit Kendisini Kopyalıyor ve Avrupa’yı Ele Geçiriyor

Bilim insanları, mermer kerevitin kendisini kopyalayan mutant bir tür olduğunu söylüyorlar. Türün nüfusu Avrupa’da patlama gösteriyor fakat türün sadece yaklaşık 25 yıl önce ortaya çıktığı görülüyor.

Almanya Kanser Araştırma Merkezi’nde biyolog olan Frank Lyko, 15 santimetre uzunluğundaki mermer kerevit üzerinde çalışma yürütüyor. Örnek bulmak kolay: Dr. Lyko, kereviti Almanya’daki evcil hayvan dükkanlarından satın alabiliyor veya meslektaşlarıyla birlikte yakındaki bir göle gidiyor.

Hava kararana kadar bekleyin, başınızdaki lambayı açın ve sığ yerlerde dolaşın. Mermer kerevit gizlendiği yerden çıkacak ve ayak bileğinizin etrafına toplanacaktır.

“Bu son derece etkileyici” diyor Lyko. “Bir keresinde üç kişi sadece ellerimizi kullanarak bir saat içinde 150 tane yakaladık.”

Lyko ve meslektaşları, geçtiğimiz beş yıl boyunca mermer kerevitin genomlarını sıralamışlar. Araştırmacılar Pazartesi günü yayınlanan bir çalışmada, mermer kerevitin yaygın bir tür olmasına rağmen bilimsel olarak en dikkat çekici türlerden biri olduğunu gösteriyorlar.

Bu tür, yaklaşık 25 yıl önce yoktu. Tek bir kerevitte gerçekleşen tek bir etkili mutasyonla, mermer kerevit birden ortaya çıktı.

Mutasyon, bu canlının kendini kopyalamasını mümkün hale getirdi. Kerevit şimdi Avrupa’nın çoğu kısmına yayılmış ve diğer kıtalara da adım atmış durumda. 2007 yılı civarında ulaştığı Madagaskar’da, şimdilerde sayısı milyonları buluyor ve yerli kerevitleri tehdit ediyor.

Yeni çalışmaya katılmayan ve Teksas Rio Grande Vadisi Üniversitesinde biyolog olan Zen Faulkes, “Daha önce hiç bir türün genomunu, tür haline geldikten bu kadar kısa süre sonra elde etmemiş olabiliriz” diyor.

Mermer kerevit, Almanya’daki akvaryum meraklıları arasında 1990’ların sonlarında popüler olmuştu. Canlıya dair en eski bilgi bir akvaryum meraklısına ait. Söz konusu kişi, kendisine “Teksas kereviti” olduğu söylenen canlıyı 1995 yılında satın aldığını söylemiş Lyko’ya.

Lyko’nun ismini söylemediği akvaryum meraklısı, kerevitin büyük boyutu ve muazzam yumurta yığınları karşısında şaşkınlığa uğramış. Tek bir mermer kerevit, bir seferde yüzlerce yumurta üretebiliyor.

Akvaryum meraklısı, kereviti kısa bir süre sonra arkadaşlarına vermiş. Uzun olmayan bir süre sonra ise, Almanca Marmorkreb ismi verilen canlılar Almanya ve ötesindeki evcil hayvan dükkanlarında boy göstermeye başlamışlar.

Marmorkrebler ünlendikçe, bu canlıların besleyen insanların kafası karışmaya başlamış. Kerevit, eşleşme olmadan yumurta bırakıyor gibi görünüyormuş. Soyların tamamı dişiymiş ve her biri büyüdüğünde üremeye hazır hale geliyormuş.

2003 yılında bilim insanları, mermer kerevitin cidden kendini kopyaladığını onaylamışlar. Procambarus adı verilen ve Kuzey Amerika ile Orta Amerika’ya özgü olan bir kerevit türü grubuna çarpıcı şekilde benzeyen bu hayvanlardan ufak DNA parçaları alarak, bunları sıralamışlar.

Lyko ve meslektaşları, on yıl sonra mermer kerevitin bütün genomunu belirlemeye koyulmuşlar. O zamanlar artık, bir akvaryum tuhaflığından daha fazlasıymış.

Mermer kerevit, yaklaşık yirmi yıldır efsanevi “Star Trek” bölümündeki Tribble’lar gibi çoğalıyor. “İnsanlar bir hayvanla yola koyuluyorlar ve bir yıl sonra birkaç yüz tane oluyor” diyor Lyko.

Görünüşe göre pek çok hayvan sahibi, arabayla yakındaki göllere gidip marmorkreblerini oraya bırakıyorlar. Ayrıca mermer kerevitin kolayca gelişebildiği ortaya çıktı. Marmorkrebler, bazen yüzlerce metre yürüyerek yeni göllere ve akıntılara ulaşıp doğadaki sayılarını artırmışlar. Evcil olmayan popülasyonlar, Avrupa’da Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Hırvatistan ve Ukrayna’da ve daha sonra Japonya ve Madagaskar’da ortaya çıkmış.

Bu hayvanın genomunu dizmek kolay olmamış: Kimse bir kerevitin genomunu dizmemiş. Aslında, kimse kerevitin yakın bir akrabasını dizmemiş.

Lyko ve meslektaşları, DNA parçalarını bir araya getirip tek bir genom haritası oluşturmak için yıllarca uğraşmışlar. Bunu başardıkları zaman, diğer 15 numunenin de genomlarını sıralamışlar. Bunlar arasında Almanya’daki göllerde yaşayan mermer kerevit ve diğer türlere ait olanlar da varmış.

Bilim insanları, genetik detayın zenginliği sayesinde mermer kerevitin acayip kökenlerine çok daha net şekilde bakmışlar.

Görünüşe göre bu tür, bataklık kereviti olarak bilinen (Procambarus fallax) ve sadece ABD’nin Florida ve Georgia eyaletlerindeki Satilla Nehrinin akarsularında yaşayan bir türden evrimleşmiş.

Bilim insanları, bu yeni türün iki bataklık kerevitinin eşleşmesiyle ortaya çıktığına karar vermişler. Bunlardan biri, bir cinsiyet hücresinde mutasyon barındırıyormuş; bilim insanları bunun bir yumurta mı yoksa sperm mi olduğunu söyleyemiyor.

Normal cinsiyet hücreleri, her bir kromozomun tek bir kopyasını barındırıyor. Ancak mutant kerevitte iki tane varmış.

Bir şekilde iki cinsiyet hücresi kaynaşmış ve her bir kromozomun iki yerine üç kopyasına barındıran dişi bir kerevit embriyosu oluşturmuş. Yeni kerevit, yine bir şekilde, tüm bu ilave DNA’nın bir sonucu olarak herhangi bir bozukluk yaşamamış.

Büyümüş ve gelişmiş. Ancak ilk mermer kerevit cinsel olarak üremek yerine, kendi yumurtalarının bölünmeye başlayarak embriyo haline gelmelerini sağlayabilmiş. Hepsi dişi olan soy, kendisinin sahip olduğu üç kromozom takımının özdeş kopyalarını miras almış. Klon olmuşlar.

Bunların kromozomları, bataklık kerevitinin kromozomlarıyla uyumlu olmadığından, artık normal soy oluşturamıyorlar. Erkek bataklık kereviti, mermer kerevitle kolayca eşleşebiliyor ancak hiçbir zaman soydaki herhangi bir bireyin babası olmuyorlar.

Lyko ve meslektaşları, Aralık ayında mermer kerevitin başlı başına bir tür olduğunu resmî olarak ilan ettiler ve kendisine Procambarus virginalis adını verdiler. Bilim insanları, türün nerede ortaya çıktığını kesin olarak söyleyemiyorlar. Birleşik Devletler’de hiç doğal mermer kerevit popülasyonu yok, bu yüzden yeni türün Almanya’daki bir akvaryumda doğmuş olması akla uygun geliyor.

Lyko’nun takımının üzerinde çalışma gerçekleştirdiği bütün mermer kerevitler, genetik olarak neredeyse birbirinin aynısıydı. Buna rağmen bu tek genom, klonların her türlü doğal ortamda gelişmesine olanak sağlamış; Almanya’daki terk edilmiş kömür yataklarından, Madagaskar’daki pirinç tarlalarına kadar.

Araştırmacılar, Nature Ecology and Evolution bülteninde yayınlanan yeni çalışmalarında, mermer kerevitin yaklaşık on yıl içinde, Madagaskar boyunca şaşırtıcı bir hızla ABD’nin Indiana eyaleti kadar büyük bir bölgeye yayıldığını gösteriyorlar.

Mermer kerevit, türünün genç yaşta olması sayesinde, hayvanlar alemi hakkındaki en büyük gizemlerden birisine ışık tutabilir. Bu gizem, neden çok fazla hayvanın eşleşmekte olduğu.

Türlerin sadece 10.000’de 1’i kendini kopyalayan dişilerden oluşuyor. Pek çok çalışmada, eşleşme yapmayan türlerin nadir olduğu çünkü uzun süre dayanmadıkları öne sürülüyor.

Böyle bir çalışmada, Southern Arkansas Üniversitesindeki Abraham E. Tucker ve meslektaşları, küçük bir omurgasız takımı olan su pirelerinde 11 eşeysiz tür üzerinde çalışma yaptılar. Bunların DNA’sı, türün sadece yaklaşık 1.250 yıl önce evrimleştiğini gösteriyor.

Bir klon olmanın bir çok belirgin avantajı bulunuyor. Mermer kerevit sadece kısır soy üretiyor ve popülasyonunun patlama yapmasına yol açıyor. “Aseksüellik, kısa vadeli ve şahane bir taktik” diyor Tucker.

Ancak uzun vadede, cinselliğin faydaları var. Mesela eşeyli olarak üreyen hayvanlar, hastalıklarla mücadelede daha iyi olabilirler.

Eğer hastalık yapan bir mikrop evrim geçirip bir klona saldırırsa, bu mikrobun taktiği bütün klonlarda işe yarar. Eşeyli üreyen türler genlerini karıştırıp yeni bileşimler oluşturarak, savunma geliştirme olasılıklarını artırıyorlar.

Mermer kerevit, bilim insanlarına bu tiyatroyu neredeyse başından beri izleme şansı sunuyor. Geçirdiği ilk birkaç on yılda, şansı fazlasıyla yaver gidiyor. Ancak er ya da geç, mermer kerevitin şansı belki de tersine dönebilir.

“Belki sadece 100.000 yıl yaşarlar” diye tahminde bulunuyor Lyko. “Bu, benim için kişisel olarak uzun bir zaman, ancak evrimde, kısa süreliğine görünüp kaybolmak anlamını taşıyacaktır.”

The New York Times