Kızıl saçlı birini görmek nispeten zor; insanların yalnızca %1 ila %2’si doğuştan kızıl saçlı. Bu yüzden, kızılımsı veya tamamen kızıl sakalları olan ancak belli ki havuç kafa olmayan bir adam görürseniz, dönüp bir daha bakmak isteyebilirsiniz.
Bu ilginç sakalların ardında nasıl bir bilim yatıyor? Özellikle koyu, sarışın ve hatta kır saçlı erkeklerin sakallarında…
Bu foliküler sürpriz, Penn State Üniversitesi’nde antropoloji profesörü olan ve saç tonlarının biyolojisine odaklanan Nina Jablonski gibi araştırmacıların dikkatinden kaçmamış. “Özellikle de gençlerde olmak üzere; kızıl sakallı ve kızıl saçlı, biraz kızılımsı sakallı ve açık kahverengi, sarışın veya kızıl-sarı saçları olan pek çok erkek gördüm” diyor.
The Telegraph gazetesine göre kızıl saçlıların çoğu İskoçya, İrlanda ve Galler gibi Kelt ülkelerinde yaşıyor. Bunları ise İngiltere ve İskandinav ülkeleri takip ediyor. Belki de tahmin edileceği gibi, bu kızıl lüleler genetik bir mutasyon sonucunda ortaya çıkıyor. Özellikle de, “MC1R” olarak bilinen gendeki bir mutasyonla. Bu gen, saç hücrelerinde pigment üretiminin yanısıra; açık ten, yetersiz bronzlaşma kabiliyeti ve acı algısını da kontrol ediyor. Bu durum, bölgesel anestezinin kızıl saçlılarda neden az etki gösterdiğini açıklayabilir.
SAç rengi, iki farklı pigmentin birbirine oranıyla belirleniyor. Ömelanin pigmenti siyah tonlardan sorumluyken, feomelanin pigmenti ise kızıl tonlara sebep oluyor. Siyah veya koyu kahverengi saçları olan insanlar, muhtemelen sadece ömelanin pigmentine sahipler; ya da en azından baskın olan pigment bu. Diğer yandan ise sarışınlarda; daha koyu saçlı ve kızıl saçlı arkadaşlara göre her iki pigmentten de daha az miktarda var. Ayrıca kızıl saçlılarda, tabii ki çoğunlukla feomelanin bulunuyor.
MC1R geninin bir görevi de, melanosortin adı verilen bir proteini kodlamak. Bu proteinin görevi, kırmızı pigmenti siyah pigmente çevirmek. Fakat bir insanın bu geninde çift mutasyon varsa, sonuç olarak ortaya çıkan proteinler fazla etkili olmuyor ve kızıl saçlar ortaya çıkıyor.
Peki, bir insanın kahverengi saçıyla birlikte kızıl bir sakalı olduğu zaman ne oluyor? Bu sorunun cevabı, Jablonski’ye göre bazı ilginç genetik etmenlerin iş başında olması.
“Bu durum neredeyse kesin olarak; sakal köklerindeki MC1R geninin, kafa derisindeki saçlara göre farklı şekilde ifade edilmesinden kaynaklı. Bunun sonucunda, koyu kahverengi ömelanin ile sarı-kızıl feomelaninin yer aldığı farklı bir karışım ortaya çıkıyor” diyor Jablonski.
Başka bir ifadeyle; aynı gen, vücudun farklı bölgelerinde farklı şekilde davranıyor ve muhtemelen bunun sebebi, MC1R geninde çift mutasyondan ziyade sadece bir mutasyon olması. Yani bu kişi, kızıl saç genini etkin şekilde taşıyor.
Bu olgu, bazı erkekler yaşlandıkça da meydana geliyor ve genelde 40’ncı yaşgünlerine geldiklerinde oluyor. Jablonski’ye göre bunun sebebi muhtemelen, saçlardaki ve sakallardaki pigment üreten hücrelerin farklı oranlarda yaşlanmaları.
Bu yüzden, kızıl bir sakalınızın olması için genç ve kızıl saçlı olmanıza gerek yok.
Yazar: Benjamin Plackett/Live Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
