O kadar sıradan ki, pek önemsemiyoruz bile fakat insanların beyni, gerçekte olmayan insan yüzleri görmeye programlanmış gibi. Bu yüzleri Ay, oyuncak, plastik şişe, ağaç tomruğu ve elektrikli süpürge gibi farklı nesnelerde bile görebiliyoruz. Hatta bazıları, bir tost peynirinde hayali bir İsa bile görmüştür.
Bilim insanları, beynin görsel sinyalleri işlediğinde ve bunları insan yüzünün temsilleri şeklinde yorumladığında neler yaptığını tam olarak anlamış değildi.
Şimdiyse Sidney Üniversitesi’nde çalışan sinirbilimciler, beyinlerimizin gerçek insan yüzlerini tanıyıp analiz etmesini sağlayan bilişsel süreçlerin, hayali yüzler görmemizi sağlayan süreçler ile aynı olduğunu aktarıyorlar.
Psikoloji Fakültesi’de çalışan ve yeni araştırmanın baş yazarı olan Profesör David Alais, “Evrimsel bir bakış açısından bakıldığında hiçbir yüzü kaçırmamanın faydası, cansız nesnelerin yüz şeklinde görüldüğü hatalardan çok daha ağır basıyor” diyor.
“Yüzleri hızlı şekilde tespit etmenin büyük bir faydası var” diyor Alais. “Fakat sistem, bir burun ile ağzın üstüne iki göz yerleştirerek kaba bir taslak uyguladığından ‘hızlı ve gevşek’ çalışıyor. Pek çok şey bu taslağa uyabiliyor ve bu sebeple bir yüz tanıma yanıtını tetikliyor.”
Bu yüz tanıma yanıtı, beyinde ışık hızında gerçekleşiyor: Sadece birkaç yüz milisaniyede…
“Bu cisimlerin gerçek yüzler olmadığını biliyoruz fakat yüz algısı yine de devam ediyor” diyor Profesör Alais. “Sonunda garip bir şeyle karşı karşıya kalıyoruz: Hem ikna edici bir yüz, hem de bir cisim olan paralel bir deneyim yaşıyoruz. Aynı anda iki şey. Bir yüzün ilk izlenimi, bir cismin ikinci algısına yol açmıyor.”
Bu hata, “yüz sanrısı” şeklinde biliniyor. O kadar yaygın şekilde görülüyor ki, cisimlerde yüz tespit etme fikrini ‘normal’ kabul ediyoruz; fakat insanlar bu bilişsel süreci, diğer olgularda o kadar kuvvetli yaşamıyor.
Beyinde, yüzlerin hızla tespit edilmesini sağlayan özel sinirsel mekanizmalar evrimleşmiş. Beyin ise bu yaygın yüz yapısını, hızlı tespit için bir kısayol biçiminde kullanıyor.
“Yüz sanrısı, yanlış tespit şeklinde yorumlanıp bir kenara atılmıyor; gerçek yüzlerde olduğu gibi yüz ifadesi analizinden geçiriliyor” diyor Profesör Alais.
Yüz hayal etmekle kalmıyor, onları analiz de ediyoruz ve duygusal atıflar yapıyoruz.
Bulgular iki gün önce Proceedings of the Royal Society B bülteninde yayımlandı.
