Jüpiter Satürn’den daha büyük bir gezegen. Peki böyle olmasına rağmen neden Satürn’den daha büyük, daha büyüleyici halkaları yok? Riverside – California Üniversitesinde (UCR) yürütülen yeni bir araştırma, Jüpiter’in devasa uydularının böyle bir görüntüyü engellediğini gösteriyor.
UCR’de çalışan ve araştırmaya öncülük eden astrofizikçi Stephen Kane, “Jüpiter’in neden Satürn’ü gölgede bırakacak çok daha muhteşem halkalarının olmadığını uzun süredir merak ediyordum” diyor.
“Jüpiter’in halkaları olsaydı, bize çok daha parlak görünürlerdi çünkü bu gezegen Satürn’den çok daha yakın.” Kane’nin ayrıca, Jüpiter’in bir zamanlar muhteşem halkalarının olup olmadığı ve bunların kaybolup kaybolmadığıyla ilgili de soruları var. Halka yapılarının geçici olması muhtemel.
Kane ve yüksek lisans öğrencisi Zhexing Li, Jüpiter’in neden günümüzdeki gibi göründüğünü anlamak için bilgisayar ortamında dinamik canlandırmalar yürütmüş. Bu canlandırmalarda, Jüpiter’in dört ana uydusunun yanısıra gezegenin kendi yörüngesi ve halkaların oluşması için gereken süreyle ilgili bilgiler de hesaba katılmış. Araştırmacıların elde ettiği ve yakında Planetary Science bülteninde yayımlanacak sonuçlar şimdi internet üzerinden görülebilir.
Satürn’ün halkaları büyük oranda buzlardan oluşuyor. Buzların bazıları, yine çoğunlukla buzdan oluşan kuyruklu yıldızlardan gelmiş olabilir. Uydular yeterince ağırsa, kütleçekimleri sayesinde buzları gezegenin yörüngesinden çıkarabilir veya buzların yörüngesini değiştirip uydularla çarpışmalarına sebep olabilirler.
“Jüpiter’in Güneş sistemimizdeki en büyük uydulardan olan Galilei uydularının, oluşabilecek büyük bir halkayı hızla ortadan kaldırabileceğini keşfettik” diyor Kane. Bunun sonucunda, Jüpiter’in geçmişinde büyük halkalar barındırmış olması muhtemel görünmüyor.
“Dev gezegenler dev uydular meydana getiriyor ve bu uydular, büyük halkaların oluşmasını önlüyor” diyor Kane.
Aslında Güneş sistemimizdeki dört dev gezegenin hepsinin (Satürn, Neptün, Uranüs ve ayrıca Jüpiter) halkaları var. Fakat hem Neptün hem de Jüpiter’in halkaları çok zayıf olduğundan, bunları geleneksel gözlem aygıtlarıyla görmek zor.
Göreve yeni başlayan James Webb Uzay Teleskobu’ndan gelen son görüntüler, Jüpiter’in görüntülerini de içeriyor. Bu görüntülerde zayıf halkalar görülebiliyor.
“Voyager uzay aracı yanından geçene kadar, bu geçici halkaların var olduğunu bilmiyorduk çünkü onları göremiyorduk” diyor Kane.
Uranüs’te Satürn’ünki kadar geniş olmayan ancak daha zengin halkalar var. Kane, Uranüs’teki koşullara dönük canlandırmalar yürüterek gezegenin halkalarının ne kadar ömrü olabileceğini görmek istiyor.
Bazı gökbilimciler, Uranüs’ün başka bir gök cismiyle çarpışması sonucunda yan döndüğünü düşünüyor. Gezegenin halkaları, bu çarpışmanın kalıntıları olabilir.
Halkalar güzelliklerinin ötesinde, gökbilimcilerin bir gezegenin tarihini anlamasına da yardımcı oluyor çünkü geçmişte uydular ya da kuyruklu yıldızlarla gerçekleşmiş olabilecek çarpışmaların kanıtlarını sunuyorlar. Halkaların şekil ve boyutlarının yanısıra halka içindeki maddelerin bileşimi, bunları oluşturan olayın türüne dair işaretler barındırıyor.
“Biz gökbilimciler için bunlar, bir olay yerindeki izlere benziyor. Dev gezegenlerin halkalarına baktığımızda, bu maddelerin oraya gelmesine sebep olan büyük bir olayın kanıtlarını görüyoruz.”
Yazar: Jules Bernstein/Riverside – California Üniversitesi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
