Birbirlerini gıdıklayan, dürten ve birbirlerine sataşan büyük maymunlara itibarlarını yeterince vermiyoruz.
Bebek insanların çoğu “anne” bile demeden önce onlar birbirlerine sataşıyor. Bu davranış önemli çünkü oyun maksatlı sataşma, insan etkileşimi ve gelişiminin kritik bir parçasını oluşturuyor. Bir bebeğin yeteri kadar sosyal zekasının olması ve eylemlerinin, başkasının beklentilerine müdahale edebileceğini anlayıp değerlendirebilmesi gerekiyor.
Sataşma davranışı insan bebeklerinde sekiz aylık oldukları zaman başlayabilse de, bunu yapabilen tek primatlar biz değiliz. Bu şapşal davranış, artık dört farklı büyük maymunda da belgelenmiş durumda. Bu temel şakalaşma biçimleri muhtemelen insanların soy hattında en az 13 milyon yıldır evrimleşiyor olabilir. Bulgular beş gün önce Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences bülteninde yayımlanan bir çalışmada tarif ediliyor.
Los Angeles – California Üniversitesi (UCLA) ve Max Planck Enstitüsü Hayvan Davranışları Bölümünde çalışan makale eş yazarı, primatbilimci ve bilişsel biyolog Isabelle Laumer, “Büyük maymunlar şakalaşma amaçlı sataşma için harika adaylar” diyor. “Çünkü bizimle yakın akrabalar, sosyal oyun davranışları var, gülüyorlar ve diğerlerinin beklentilerini nispeten gelişmiş biçimde anladıkları görülüyor.”
Oyun ve kışkırtıcı uyumsuzluk
Erken dönemde sergilenen sataşma davranışı, genelde bir bebeğin bir çeşit sürpriz yapmasını içeriyor. Bebekler şakacı bir tavırla bir oyuncak sunup, daha sonra onu geri alabiliyorlar. Psikologlar bu davranışı kışkırtıcı uyumsuzluk şeklinde adlandırıyor. Gelişimsel bakımdan ise bir bebeğin, ihlal edilebilen sosyal kurallar veya beklentiler olduğunu anlamaya başladığını gösteriyor.
Yeni araştırmada ise Almanya ve Birleşik Devletler’deki enstitülerde çalışan bilim insanları, esaret altında bulunan orangutanları, şempanzeleri, bonoboları ve gorilleri gözlemlemiş. Şakacı, kışkırtıcı olduğu veya hafif taciz içerdiği görünen doğal sosyal etkileşimleri analiz etmişler. Araştırma takımı, diğer bireye takılan bireyin eylemlerini, vücut hareketlerini, yüz ifadelerini ve takılma hedefinin ne kadar uzun süre yanıt verdiğini izleyip not almış. Ayrıca takılma davranışının belli bir hedefe yöneldiğini, davranışın devam ettiğini veya yoğunlaştığını ve takılan bireylerin hedeflerinden bir yanıt beklediğini gösteren kanıtları arayarak, takılma davranışını gerçekleştiren bireyin niyetinin ne olabileceğini de değerlendirmişler.
Dört türün tamamı da kasıtlı şekilde kışkırtıcı davranışlar sergilemiş ve oyun davranışının özellikleri bu eylemlere sıklıkla eşlik etmiş. Araştırma takımı, aralarında gıdıklama, dürtme, kıl çekme ve bir cismin altına gizlenme gibi davranışların bulunduğu 18 farklı sataşma davranışı belirlemiş. Bu davranışların pek çoğu, hedeften yanıt almak veya en azından onun dikkatini çekmek için kullanılıyor gibi görünüyor.
UCLA ve Indiana Üniversitesinde çalışan makale eş yazarı, insanbilimci ve dilbilimci Erica Cartmill, “Sataşan bireylerin vücutlarının bir bölümünü veya hedefin görüş alanının ortasındaki bir cismi tekrarlı şekilde sallaması, onlara vurması ya da dürtmesi, gözlerini yakın mesafede onların yüzlerine dikmesi, hareketlerini engellemesi, kıllarını çekmesi veya hedefin görmezden gelmesinin son derece zor olduğu başka davranışlar gerçekleştirmesi yaygın görülen durumlardı” diyor.
Primatların ‘oyun suratı’
Oyun maksatlı sataşma pek çok hale bürünebilse de, genel oyun davranışından birkaç şekilde farklılık gösteriyor. Makalenin yazarlarına göre büyük maymunlar daha çok, sıklıkla sataşan bireyden gelen ve nadiren karşılık bulan tek taraflı biçimde sataşıyorlar.
“Hayvanlar ayrıca nadiren de olsa, gülümseme olarak adlandıracağımız şeye benzeyen primat ‘oyun suratı’ gibi oynama sinyalleri veya oynama niyetlerini ileten ‘tutma’ işaretlerini kullanıyor” diyor Cartmill.
Maymunların oyun maksatlı sataşma davranışları genellikle rahatladıkları gerçekleşiyor. Ayrıca genellikle, kışkırtanın doğrudan hedefin yüzüne bakıp bir tepki beklediği tek taraflı bir kışkırtma da içeriyor. Makalenin yazarları, primatbilimci Jane Goodall ve alandaki diğer bilim insanlarının birkaç yıl önce şempanzelerdeki benzer davranışlardan bahsettiğini fakat bu çalışmanın, oyuncu sataşmanın sistematik şekilde incelendiği bilinen ilk çalışma olduğunu belirtiyor.
“Evrimsel bir bakış açısından bakıldığında, oyuncu sataşmanın tüm dört büyük maymunda mevcut olması ve insan bebeklerdeki oyuncu sataşma ve şakalaşmaya olan benzerlikleri, oyuncu sataşmanın ve bilişsel gerekliliklerinin son ortak atamızda en az 13 milyon yıl önce mevcut olabileceğini akla getiriyor” diyor Laumer.
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
