Tetanos Hakkında Bildiğinizi Düşündüğünüz Her Şey Yanlış

Pasın tetanosla pek ilgisi yok.

Anne babanızın paslı çivilere dikkat etmeniz gerektiğini söylediği o konuşma, esasında bir ergenliğe geçiş töreni. Size pasın tehlikelerinden bahsediyor, batabilecek cisimlerin farkında olmanız gerektiğini belirtiyor ve söz dinlememenin acı cezasını önceden gösteriyorlar: Tetanosu.

Bu tavsiye elbette iyi niyetli. Fakat aslında yanlış.

Yine de durum, tetanosun anne babalarımızın söylediği kadar kötü olmadığı anlamına gelmiyor. Cleveland Kliniği, Kuzey Amerika’da yaşanan vakaların yüzde 10’unun ölümcül olduğunu tahmin ediyor. Tıbbi hizmetlerin yetersiz veya erişilemez durumda olduğu ülkelerde, bu sayının çok daha yüksek olduğuna inanılıyor.

Hayatta kalsanız bile payınızı alabiliyorsunuz. ABD Hastalık Denetim ve Önleme Merkezleri (CDC), haftalık yayımladığı “Sahadan Notlar” bülteninin bir bölümünü aşı olmayan ve alnı kesildikten sonra tetanos kapan 6 yaşındaki bir çocuğa ayırmış. Çocuğun küçük vücudunda birkaç gün kuluçkaya yatan bakteriler, sonrasında korkunç bir çene kilitlenmesi, kas spazmı ve nabız, tansiyon ile vücut sıcaklığında düzensizlikler meydana getirmiş. Çocuk yaşamış fakat hastanede 57 gün geçirip 800.000 dolardan fazla sağlık harcaması yapıldıktan sonra…

Ancak sizi paslı çivilere karşı uyarsalar da, zannettiğinizin aksine bu hastalığın demir oksitle hiçbir ilgisi yok (demir oksit, daha yaygın şekilde pas olarak bilinen kimyasal bir bileşen). Tetanos, Clostridium tetani bakterisinin bir ürünü. Bu bakteri toprakta, tozda ve dışkılarda bulunuyor; diğer bir ifadeyle, her yerde. Vücudunuza delinme yoluyla açılan yaralardan girebiliyor, evet ama yüzeysel kesiklerden, böcek ısırıklarından, cerrahi işlemlerden ve cildinizdeki diğer herhangi bir yırtıktan da girebiliyor. Paslı bir çiviye bastığınızda veya bahçenizdeki toprakla uğraşırken gelebiliyor. İşte bu yüzden bağışıklık destekleyici aşılarınızı takip etmeniz gerekiyor: Sadece avcunuz paslı bir tel örgüyle yarıldığında değil; her on yılda bir aşı olmanız gerekiyor. Klasik bir tetanos yarasını beklememek lazım çünkü teoride her şey bir tetanos yarası olabilir.

Eğer bakteriler vücudunuza girerse ve zamanında aşı olmadıysanız, bu küçük işgalciler hızla çoğalmaya başlar. CDC’ye göre üç ila 21 gün süren bu kuluçka döneminde belirti görülmüyor. Fakat bakteriler içinizde ölmeye başladıkça, sinir sistemine saldıran bir nörotoksin oluşturuyorlar. Bu maddenin özelliği ise kas kasılmalarını düzenleyen GABA kimyasalını engellemesi. Sonuç olarak; yüzünüzde çene kilitlenmesinden, sırtınızda kontrolsüz kavisli spazmlara ve kalıcı olarak kıvrılmış ayak parmaklarına kadar vücut çapında bir gerilme durumu ortaya çıkar.

Paslı çiviler nasıl oldu da tetanosla bu kadar yakından ilişkilendirildi? O belli değil. Demir oksit, esasında insan vücuduna zararlı değil; milyonlarca insan, paslı demir borular ile nakledilen çeşme suyunu sağlıklarında hiçbir olumsuz etki olmadan içiyor. (Köprüler bu kadar şanslı değil; paslanma, birçok demir açıklığın bükülmesine yol açıyor.) Belki de sebebi, bir takım klasik Amerikan folklorüdür. Ya da Esther Inglis-Arkell’ın i09 sitesinde iddia ettiği gibi, tetanosa sebep olan Clostridium tetani bakterisinin serpilip geliştiği oksijensiz ortamla ilgili bir durumdur. Demir oksitlendikçe, atmosferdeki oksijeni tüketiyor ve söz konusu bakterinin büyümesi için uygun olan düşük oksijenli bir ortam meydana getiriyor. Pas tetanosa sebep olmasa da, bu ikisinin simbiyotik (ve simgesel) bir ilişkisi olabilir.

Tetanos, binlerce yıl boyunca insanlığın başına bela olmuş. Antik Yunanlı hekim Hipokrat, çalışmalarında bu hastalıktan bahsetmiş. Fakat araştırmacılar 1884 yılında hastalığın nasıl işlediğini keşfetmişler ve bilim insanları, sadece 40 yıl sonra bir aşı geliştirmiş. Günümüzde, üç doz aşı ve her 10 yılda bir uygulanan destekleyici, tetanosu önlemede yüzde 100 etkili; ister görünüşte temiz olan bir mutfak bıçağından kapmış olun, ister bebek bezi değiştirirken ya da paslanmış bir çividen. En iyi kısmı ne mi? Aşı olmak için hâlâ geç olmaması. Destek aşılarınızı zamanında yaptırdığınızdan emin olun!

Yazar: Eleanor Cummins/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.