Fransız, Amerikan ve Türk paleontologlardan (taşılbilimci) oluşan bir araştırma takımı, Balkanadolu adını verdikleri ve günümüzde Balkanlar ile Anadolu’yu kapsayan unutulmuş bir kıta keşfetmiş. Eskiden çok özel hayvanların yaşadığı bu kıtanın, Asya’daki memelilerin 34 milyon yıl önce Avrupa’ya yayılmasını sağladığı düşünülüyor. Bilim insanlarının bulguları, Earth Science Reviews bülteninin Mart 2022 sayısında yayımlandı.
Eosen Dönemi’nde (55 ila 34 milyon yıl önce) geçen milyonlarca yılda, Batı Avrupa ve Doğu Asya’da çok farklı memeli hayvan gruplarının yer aldığı iki ayrı kara parçası oluşmuş. Avrupa ormanları Palaeoterler (günümüzdeki atların uzaktan akrabası olan fakat tapirlere daha çok benzeyen nesli tükenmiş bir grup) gibi yerel faunalara ev sahipliği yaparken, Asya ise bugün her iki kıtada da bulunan memeli familyalarının yer aldığı daha çeşitli hayvanlar barındırıyormuş.
Asya türlerinin yaklaşık 34 milyon yıl önce Batı Avrupa’ya yerleştiğini biliyoruz. Omurgalı hayvan gruplarında önemli bir yenilenmeye sebep olan bu durum, yerel memelilerin de ‘Büyük Kırılma’ adı verilen ani bir olayla yok olmasına yol açmış. Fakat Balkanlarda bulunan fosiller, Asya memelilerinin Büyük Kırılma’dan çok önce güney Avrupa’da yaşadığını gösteriyor.
Şimdiyse Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezindeki (CNRS) bilim insanlarının öncülüğünde çalışan bir araştırma takımı, bu ikileme bir açıklama getirmiş. Bunu yaparken bazıları 19’ncu yüzyıla kadar uzanan eski paleontolojik keşifleri yeniden inceleyen araştırmacılar, bazen mevcut jeolojik veriler ışığında bu keşiflerin tarihini yeniden değerlendirmişler. Yapılan inceleme sonucunda günümüzdeki Balkanlar ve Anadolu’ya karşılık gelen bu bölgenin, Eosen’in büyük bir bölümünde homojen fakat Avrupa ve doğu Asya’dakilerden farklı bir kara faunasına ev sahipliği yaptığı ortaya çıkmış. Bu egzotik faunada, Güney Amerika’dakilerle akraba olan keseli hayvanlar ve önceleri Afrika’da bulunan Embritopoda (su aygırlarını andıran büyük otçul memeliler) da yer alıyor. Dolayısıyla bölge, komşu kıtalardan ayrılan tek bir kara kütlesinden meydana gelmiş olmalı.
Araştırma takımı, Kırşehir’in Büyükteflek köyünde de 38 ila 35 milyon yıl öncesine ait yeni bir fosil yatağı keşfetmiş. Söz konusu bölge, Asya’dan geldiği açıkça görülen ve bugüne dek Anadolu’da keşfedilen en eski memelilerden olan canlı fosilleri barındırıyor. Araştırmacılar, Eosen’in sonlarında yok olan ve büyük gergedanları andıran Brontoteres’e ait çene parçaları da bulmuş.
Tüm bu bilgiler ise Avrasya’da bulunan, Balkanadolu ismi verilen ve Avrupa, Afrika ile Asya arasına sıkışan bu üçüncü kıtanın tarihini ana hatlarıyla ortaya seriyor. Asyalı memeliler, 50 milyon yıl önce var olan ve eşsiz bir faunaya ev sahipliği yapan bu kıtaya henüz tam anlaşılmamış coğrafi değişimlerin sonucunda yerleşmiş. 34 milyon yıl önce gerçekleşen ve Antarktika buz tabakasının oluşmasına yol açarak deniz seviyelerini düşüren büyük bir buzullaşma olayınınsa, Balkanadolu’yu Batı Avrupa’ya bağlayıp ‘Büyük Kırılma’ya sebebiyet vermiş olması muhtemel görünüyor.
Balkanadolu, 200 milyon yılı aşkın süre önce oluşan ve Douwe van Hinsbergen ile diğer araştırmacıların 2019 tarihinde yayımladıkları bir makalede tektonik levha konumlarını yeniden canlandırmalarıyla gün yüzüne çıkan Akdeniz bölgesinin ‘unutulmuş kıtalarından’ Büyük Adria’nın kalıntılarından olabilir.
Çalışmaya katkıda bulunanlar arasında Kütahya Dumlupınar Üniversitesi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Washington Üniversitesi, Connecticut Üniversitesi, Kansas Üniversitesi, Chicago Üniversitesi, Fransa Çevresel Yerbilimleri Araştırma ve Öğretim Merkezi (CNRS/Aix-Marseille Üniversitesi/Fransa Ulusal Tarım Araştırma Enstitüsü/Fransa Araştırma Geliştirme Enstitüsü), Paris – Paleontoloji Araştırma Merkezi (CNRS/Fransa Ulusal Doğa Tarihi Müzesi/Sorbonne Üniversitesi) ile Rennes Yerbilimleri Laboratuvarı (CNRS/Rennes Üniversitesi) de bulunuyor.
Kaynak: Fransa Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
