‘Cinsiyet rolleriyle ilgili çok Viktoryen bir düşünce.’
Bir türün biyolojik olarak erkek üyelerinin çoğunun fiziksel yönden dişilerden daha büyük olduğu görüşü, Charles Darwin’in 1871 tarihli kitabı İnsanın Türeyişi‘ne kadar gidiyor. Bu görüş gorillerin, bufaloların ve fillerin de içinde bulunduğu bazı türler için genelde doğru olsa da, genel geçer bir gerçek değil.
Salı günü Nature Communications bülteninde yayımlanan bir çalışmada, çoğu memeli türünde erkeklerin dişilerden daha büyük olmadığı bulunmuş. Monomorfizm (veya her iki cinsiyetin de yaklaşık aynı boyutta olması) çok yaygın bir durum ve bazı durumlarda dişiler daha büyük olabiliyor. Makalenin yazarlarına göre bilimsel yazında bir asırdan uzun süredir var olan önyargılar ve primatlar ile etçiller gibi daha karizmatik türlere odaklanılması, bu yanlış anlaşılmaya yol açmış olabilir.
İnatçı bir anlatı
Bazı memelilerde, boyuttaki fiziksel farklılıklar eş rekabetine ve anneler ile babaların yavrularına zaman ve enerji harcama şeklindeki farklılıklara göre değişiyor. Erkek aslanlar ve babunlar genelde eşler için fiziksel rekabete giriyor ve erkekler dişilerden daha büyük oluyor. Cinsel çift biçimliliğin (cinsiyetlerin boyut yönünden farklılık göstermesinin) hayvanlarda en yaygın görülen şey olduğu varsayılmış. Buna ilaveten aslanlarda olduğu gibi bir türün erkeklerinin her zaman daha büyük olduğu görüşünün çoğu türe uygulanması da onlarca yıldır devam eden bir durum.
Çalışmanın eş yazarı ve evrimsel biyolog Kaia Tomback, “Darwin sahneyi böyle hazırlamıştı” diyor Popular Science‘a. “Cinsiyet rolleriyle ilgili çok Viktoryen bir düşünce bu.”
Katherine Ralls adındaki bir memeli bilimci ve koruma biyoloğu, 1970’li yıllarda bu anlatıya bilimsel yönden gerçek bir şekilde bakan ve çoğu erkek memelinin daha büyük olduğu görüşüne başkaldıran ilk bilim insanlarından olmuştu. Ralls, çoğu memelinin uç değerde bir çift biçimlilik sergilemediğini gösteren kanıtlara ulaşmış. Genelde bir türün dişi üyeleri, erkekler ile aynı boyutta. Daha büyük dişiler ise doğada şaşırtıcı derecede yaygın. Purdue Üniversitesinde çalışan doktora sonrası araştırma görevlisi ve makalenin birinci yazarı Kaia J. Tombak’a göre ayrıca Ralls’ten alıntı yapılırken, Ralls sanki daha büyük erkek anlatısını destekliyor gibi gösteriliyor.
“Bilim her zaman değişiyor, dolayısıyla hikayenin değişmesi mümkün” diyor Tombak. “Fakat bu görüş, çok zayıf kanıtlara sahip bilimsel anlatı olması bağlamında bir yanlış anlaşılmayı temsil ediyor.”
Yarasalardan lemurlara ve deniz fillerine
Yeni çalışmada Tombak ve meslektaşları, mevcut bilimsel literatürü inceleyip doğadaki 429 hayvan türünde erkek ve dişilerin vücut kütlelerini karşılaştırmış. Vakaların büyük çoğunluğunda, erkeklerin dişilerden daha büyük olmadığını bulmuşlar. Aralarında lemurların, altın köstebeklerin, atların, zebraların ve tenreklerin de bulunduğu birçok türde her iki cinsiyet de aynı boyuttaymış.
Kenya’da erkek ve dişi bayağı zebra birbiriyle etkileşim kurarken. Bu türde erkekler ve dişiler aynı boyutta. Görüntü: Severine B.S.W. Hex
Kuzey deniz fili de dahil bazı türlerde, önemli ölçüde daha büyük erkekler görülüyor. Tombak bunları, “meşhur çift biçimli” bir tür şeklinde adlandırıyor. Erkek kuzey deniz filleri, dişilerden yaklaşık üç kat daha ağır oluyor.
Tayfın diğer ucunda ise yarımada tüp burunlu yarasası bulunuyor. Bu türde dişiler erkeklerden yaklaşık yüzde 40 daha büyük.
“Eğer çoğu memeliden bahsederseniz, çoğu memeli açık ara kemirgenler ve yarasalardır” diyor Tombak. “Yarasaların neredeyse yarısında dişiler daha büyük. Bazı hipotezlerde, dişi [yarasa] için daha büyük olmanın daha iyi olacağı ve bu sayede fetüsler ile yavruları taşırken daha kolay uçabilecekleri öne sürülüyor. Diğerleri ise eş rekabeti yapan erkekler için, belki de dövüşte çevikliğin boyuttan daha önemli olduğu söyleniyor.”
Daha karmaşık bir üreme hikayesi
Çalışmada bütün memeli türleri örneklenmese de, araştırma takımı bu erken dönem çalışmaların birçoğunun yürütüldüğü zamanlar göz önüne alındığında mantıklı görünen eğilimler belirlemiş. Bu inatçı ‘daha büyük erkek anlatısı’nın sebebinin, birbirleriyle eş için rekabet eden daha büyük vücutlu erkeklerin bulunduğu primat ve foklar gibi karizmatik temel türlere daha fazla çalışmada odaklanılmış olması olarak görüyorlar.
“Literatürde okuma yaptıkça, biyoloji biliminde çok güzel şeylerle karşılaştık” diyor Tombak. “Bence bu çalışmanın öğrettiği şey, muhtemelen çok daha fazla üreme stratejisinin olduğu. Sadece dişiler için fiziksel olarak kavga eden erkeklerden ziyade, bir strateji çeşitliliği muhtemelen daha yaygın.”
Bu konuda bir örnek de, dişilerin eşlere ulaşmak için birbirleriyle kavga ettiği belgelenen bir antilop türü olan topi. Darwin gibi çığır açan bir figürün fikirlerine karşı geldiği için bu görüşe meydan okunması dirençle karşılaşmış ve üzerinde yeterince çalışma yürütülmemiş.
“Hikaye gerçekten de uzun süre görmezden gelinen bir hikayenin diğer tarafı gibi” diyor Tombak. “Bilim bakımından bence bu önemli çünkü erkek algısına, erkeklerdeki eş rekabetine ve cinsel seçilim kuramına çok fazla odaklanılıyor.”
Tombak ve makalenin eş yazarları, hayvan boyutu ve cinsiyet seçiliminde daha gerçekçi bir görüş oluşturulması için türler genelinde dişi biyolojisinin daha fazla araştırılmasını öneriyor ve sonraki makaleler üzerinde çalışıyorlar. Yazarlar ayrıca memelilerin vücut boyutlarıyla ilgili gelecekte daha güçlü veriler toplandıkça, bu çalışmada elde edilen bulguların da değişebileceği uyarısında bulunuyor.
Yazar: Laura Baisas/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
