Aslında size göz kulak oluyor.
David Samson
Uykunuz yaşla birlikte kötüleşirse bundan evrim sorumlu olabilir.
Kısa süre önce Royal Society B’de (Proceedings of the Royal Society B) yayınlanan bir araştırmada, insanların yaşa özel uyku düzenleri, karanlık çağlarda gruplarını potansiyel tehlikelerden korumak için evrimleşmiş olabilir. Ve bu senaryoda, bu grupların yaşlı üyeleri kısa zaman uyumuş olabilir – huzursuz uyku onları gece nöbeti için uygun hale getirdi.
Las Vegas Nevada Üniversitesi’nde ortak bir yazar ve asistan profesör olan Alyssa Crittenden, “Uyku düzenine bakmak sadece temel bilimler için değil, aynı zamanda kültürler arası uyku konusundaki anlayışımızı arttırmak için de gerekli,” diyor. “Bize türlerin nasıl evrimleştiği konusunda önemli ipuçları vermektedir.”
Çalışma, Tanzanya’da avcı-toplayıcı bir grup olan Hadza insanlarında yapıldı. Geleneksel olarak dışarıda kalıyorlar; çoğumuz uyurken artık rahatız -klimalarımız var, başımızı bir yağmurdan korunduğumuz bir çatının altındayız . Crittenden, 13 yıl boyunca Hadza’yı inceledi ve halkın geçmişin kalıntıları olmadığını da belirtti. “Onlar siz ve ben gibi modern ve çağdaş,” diyor. Ancak, uyku söz konusu olduğunda, seçtikleri çevre olağan dışı şekilde atalarımızınkine benziyor; bu nedenle mükemmel çalışma bölgesi oluşturdular.
Araştırmanın yapıldığı sırada Duke Üniversitesi’nde doktora sonrası çalışan ve halen Toronto, Mississauga Üniversitesi’nde asistan profesör olarak görev yapan ilk yazar David Samson, “İnsan uykusu araştırmalarının çoğunda Batı toplumlarında uyku laboratuvarları var,” diyor. “Harika bir ortam değil, sıcaklık ve ışık kontrollü bir odadan diğerine geçiyorlar.”
Araştırmacılar, gençlik çağındaki gençlerden yaşlılara kadar uzanan Hadza yetişkinlerini inceledi. Denekler uyuduğu sırada, her biri Samson’un “süper Fitbit” olarak tanımladığı bir aktigraf giydi. Tıpkı ticari benzerine benzeyen cihaz, deneğin bileğine takıldığında uykuda mı uyanık mı olduğunu anlıyor. Ancak, aktigrafın ortamdaki ışık miktarının ölçülmesi gibi ek yetenekleri de var ve daha sert koşullara da dayanabilir.
Araştırmacılar, aktigraf verilerinden her bir kişinin uyku düzenini belirlediler: uyurken veya uyandıklarında, her periyodun süresi ne kadar diye baktılar. Bazı insanlar gece boyunca düzenli olarak uyandıklarında hafif uyurken, diğerleri bütün gece rahatsız edilmedi; erken yatmaya başlayan ve erken uyanan denekler vardı, diğerleri gecenin ilerleyen saatlerinde ve sabah uyuma eğilimindeydi.
Tüm deneklerin uyku düzenini toplayan araştırmacılar, 20 gece boyunca, tüm denekler aynı anda uyuduklarında, sadece 18 kez birer dakikalık aralar verdiklerini buldular. Gece boyunca herhangi bir zamanda, Hadza’nın neredeyse yüzde 40’ı uyanık (veya hafif uykuda) iken gerisi derin uyumuştu. Bu, daha önce var olan, çeşitli uyku düzenine sahip insanların bundan evrimsel olarak avantaj sağladığı fikri “gözlemci hipotezi” ile aynı doğrultudaydı. Gruplar değişik uyku düzenine sahip oldukları için, savunmasız olduklarında dahi dinlenebildiler ve gelecekteki popülasyonlarda uyumsuz uyku düzeninin devam etmesine izin vererek hayatta kalma ve başarıyla çoğalma olasılıklarını daha da yükselttiler. Crittenden’in belirttiği gibi, gözlemci hipotezi insanlarda daha önce hiç test edilmemişti.
Bu kalıpların biyolojik kökleri, sirkadiyen ritimleri, günün herhangi bir saatinde davranışımızı belirleyen iç saatte yatar. Erken kalkan kuş musun yoksa gece baykuşu mu? Bunlar, gerçek zamanlı biyolojik özelliklerdir, kronotipler olarak bilinirler (bilim adamları aslında iki uç noktayı tanımlamak için “tarla kuşu” ve “baykuş” nitelendirmelerini kullanırlar). Nesilden nesile bile geçebilirler. Kronotipler, bireysel sirkadiyen ritimlerimizin uyku davranışımızı yönlendiren benzersiz yollarını kapsar.
Bu çalışmada, araştırmacılar, kişilerin kronotiplerini, demografik değişkenlerle karşılaştırmış ve sadece bir bağlantı görmüşlerdir: Yaş. Atasözlerinin de belirttiği gibi, daha yaşlı denekler “erken yatmak ve erken kalkmak” – “tarla kuşu” kronotipiydi – gece boyunca uyanmak eğilimindeydiler. Crittenden, Hadza’nın geceleri resmi görevlilerinin bulunmadığını, ancak yaşlı bireylerin daha fazla uyanık kaldıklarını, herhangi bir resmi görevde bulunmadıkça, “gözlemci” olarak işlev görme olasılıklarının daha yüksek olduğunu söylüyor. Uyanıklıkları onları tehlikeye karşı en olası uyarı haline getirdi.
İnsanlar, daha önce yaşlıların insan toplumu içindeki evrimsel rolü hakkında “büyükanne hipotezi” olarak adlandırılan bu konuda düşünmüşlerdir. Kadınların üreme yıllarının ötesine geçerek neden yaşadıklarını göstermektedir: insan, katil balinalar ve pilot balinalar için benzersiz bir özellik – çünkü ailevi gruplarının hayatta kalmasında önemli bir rol oynamaktadır. Torunların bakımına yardımcı olabilirler ve onlara genç kızların üreme üzerine odaklanmalarına izin vererek hayatta kalmayı öğretebilirler. Araştırmacılar bu fikri “zayıf uykuda olan büyük anne hipotezini” artıracak şekilde genişletti: Karışık yaş gruplarında, büyük anneler (ya da büyük anne ve büyük anne, büyük anne ve büyük baba) kesintili olarak uyuyabilirler, böylece yavruları dinlenirken potansiyel tehlikelere karşı ayakta kalabilirler.
Samson’a göre bu bulgu, insanların nasıl düşündükleri ve uykusuzluğun anlaşılması üzerine önemli yeni bir perspektif sağlayabilir; yaşlı insanlar arasında yaygın olan bu durumun incelenmesi, neden 60 yaş üzerindeki yetişkinlerin neredeyse yarısının sorunlu uyku durumuna sahip olduğunu açıklayabilir.
“Bozukluk olarak gördüğümüz şeyleri normalleştirebiliriz,” diyor Samson. “Normal parametrelerle uyuşmazlarsa olayları bir bozukluk olarak niteleme eğilimindeyiz. Ancak uykusuzluk modern yaşam ile evrimsel bir uyumsuzluk olabilir. ”
Ayrıca, uykusuzluğun yaşlılarda nasıl tedavi edileceğini de etkileyebilir. Örneğin, bilişsel davranış terapisinin uykusuzluğun tedavisinde etkili olduğu gösterilmiştir: Kişilerin uykusuzluğun sebebini belirleyerek etkili bir şekilde yönetebilmektedir. Uykusuzluğun evrimsel kökenlerini açıklamak, tedavide benzer bir biçimde kullanılabilir.
İnsanlardaki gözlemci hipotezinin ilk çalışması bu, ancak son olmayacak. Samson ve Crittenden, dünyadaki yağmur ormanlarından Güney Kutbu’na kadar pek çok popülasyonda uyku çalışması yapmayı düşünüyor ve sonuçları küresel bir uyku veri tabanında toplamaya devam ediyor. Varsayım tutarsa, gerçekten gözlemci hipotezinin insanlar arasında rol oynadığını gösterebilirler, diyor Crittenden.
“Bu, insanların dünyanın dört bir yanındaki farklı ekolojik alanlara nasıl adapte olduklarına ilişkin sorular sormamıza ve cevaplamamıza yardımcı olabilir,” diyor Samson.
Öyleyse, çocuklar, anne-babanız neden daha erken uyanmadığınızı merak ediyorlarsa , onlara bu şekilde evrimleştiğinizi hatırlatın; erken kalkmak büyük annenin işi.
