Yılbaşı hayatlarımızda o kadar temel bir konumda bulunuyor ki, sanki doğanın bir buyruğuymuş gibi görünüyor. Fakat yılbaşı aslında kültürel bir olgu. Bu günün tarihi, doğal veya mevsimsel bir olaya bağlı değil.
Günümüzde kutlanan yılbaşı, antik bir Roma geleneğinden; Roma tanrısı Janus’un bayramından kaynaklanıyor. Antik zamanlarda Janus’un, geçiş ve başlangıçların tanrısı olduğuna inanılıyormuş. Birçok dilde Ocak ayının ismi de Janus’tan geliyor. Janus’un tasvirlerinde biri geçmişe, biri de geleceğe bakan iki yüzü bulunuyor.
Kuzey yarı kürede yaşayan bizler için Ocak ayı, yeni başlangıçları akla getiren soyut bir zaman dilimi. Kuzey yarı küredeki kış gün dönümünde yılın en kısa günü yaşanıyor. Ocak ayının ilk günlerinden itibaren de günler yeniden uzamaya başlıyor. Gün ışığı süresinin yeniden artması, tarımsal döngülere bağlı kültürlerde derin bir etki taşımış. Günümüzde, şehirlerde yaşayan insanlarda da duygusal bir etki meydana getiriyor.
Takvim yapan ilk insanlar bunu bilmese de, Dünya’nın yörüngesi Güneş’e en çok bu zamanlarda yaklaşıyor. Bu olay, Dünya’nın apsisi şeklinde biliniyor. Fakat Güneş’e en yakın olduğumuz bu dönem, Güneş ışınlarının eğik gelmesi sebebiyle kuzey yarım kürede havaların en fazla soğuduğu dönem oluyor.
İnsanlar yeni yılı her zaman 1 Ocak’ta kutlamamış. Yeni yıl kutlamasına ait ilk kayıtların, milattan önce 2000 yılı civarında Mezopotamya’da olduğuna inanılıyor. Bu kutlama ve onu takiben yapılan diğer pek çok antik yeni yıl kutlaması, 20 Mart civarında yaşanan İlkbahar ekinoksu zamanlarında gerçekleştirilmiş. Bu arada antik Mısırlılar, Fenikeliler ve İranlılar, yeni yıllarına 20 Eylül civarında yaşanan Sonbahar ekinoksuyla başlamış. Antik Yunanlar da 20 Aralık civarında gerçekleşen Kış gün dönümünde kutlama yapmış.
Fakat Orta Çağ’a gelindiğinde, yeni yıl pek çok yerde Mart ayında başlamış. 16’ncı yüzyıl civarında, 1 Ocak’ı yeniden yılbaşı yapmaya yönelik bir hareket gelişmiş. Jülyen takvimi veya miladi takvimde, yeni yıl 1 Ocak’ta başlıyor.
Yani yeni yılı 1 Ocak’ta kutlamanın hiçbir bilimsel sebebi yok. Günümüzdeki yeni yıl kutlamaları, iki yüzlü antik Roma tanrısı Janus’a dayanıyor. Yeni yılınız kutlu olsun…
Yazar: EarthSky.com editörleri. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
