Sarmal galaksi kolları, kozmik bir fötr şapka, cansız bir süpernova. NASA’nın bu güçlü uzay teleskobunun yakaladığı en iyi görüntülere tekrar bakın.
James Webb Uzay Teleskobu, 2022’nin başlarında kendine özgü altıgen aynalarını açtığı andan itibaren dünyaya sürekli olağanüstü görüntüler hediye etti. Bu sene de istisna değildi: 2024 yılı boyunca JWUT, bulutsuların ve çarpışan galaksilerin muhteşem görüntülerinden şimdiye dek gözlemlediğimiz en uzak cisimlerin bazı görüntülerine kadar her şey ile bilim insanlarını ve amatör gökbilimcileri mest etti. İşte en sevdiklerimizden bazıları.
Sarmal galaksi görüntüleri
NASA yeni yılı, sarmal galaksilerin 19 müthiş görüntüsünü yayınlayarak karşıladı. JWUT’nin Yakın-Kızılötesi Kamera’sı (NIR-Cam) ve Orta-Kızılötesi Cihaz’ından (MIRI) alınan veriler ile Hubble Uzay Teleskobu’nun görünür ışıkta çektiği görüntülerin birleştirildiği bu fotoğraflar, galaksilerin karmaşık ve güzel iç yapılarının detaylı bir görünümünü sunuyor.
Bir süpernovanın kalıntılarındaki nötron yıldızı
Yaklaşık 168.000 yıl önce Büyük Macellan Bulutu’ndaki bir yıldız Tip 2 süpernova şeklinde patlamış. Bu olaydan çıkan ışık, Dünya’ya 1987’nin başlarında ulaşmış ve patlama, birkaç ay boyunca çıplak gözle görülebilecek kadar parlakmış. Bilim insanları o zamandan beri geride ne tip bir yıldız kalıntısı kalmış olabileceğine dair spekülasyon yapıyordu. Çoğu modelde bir nötron yıldızı öne sürülmüştü fakat böyle bir cisim tespit edilmemişti; ta ki JWUT’nin kızılötesi kameraları, bu kuramsal nötron yıldızının bir toz bulutunda gizlendiğini Şubat ayında ortaya çıkarana kadar.
İnanılmaz derecede uzak ve antik cisimler
JWUT, çeşitli gök cisimlerinin en uzak (bu yüzden en eski) örnekleri yönünden rekor kırmaya devam ediyor.
- Süperkütleli kara delik: JWUT Mart ayında, o tarihte şimdiye dek gözlemlenen en eski galaksi olan GN-z11’i bulmuştu. Galaksinin olağanüstü parlaklığı, bu tipte şimdiye kadar bulduğumuz en uzak kara delik olacak süperkütleli bir kara deliğe ev sahipliği yaptığını akla getiriyordu.
- Galaksi: JWUT Mayıs ayında, Büyük Patlama’dan sadece 300 milyon yıl sonrasında bulunan bir galaksi olan JADES-GS-z14-10’u tespit ederek şimdiye dek gözlemlenen en uzak galaksi bakımından kendi rekorunu kırmıştı.
- Kara delik birleşmesi: JWUT yine Mayıs ayında, Büyük Patlama’dan 740 milyon yıl sonrasında gerçekleşen bir olayı görmüş ve iki galaksi ile onların merkezindeki kara deliklerin birleşmesine ait bulgulara ulaşmıştı.
Detaylarıyla Atbaşı Bulutsusu
Atbaşı Bulutsusu ilk olarak 1888 yılında, onu geceleyin fotoğrafik bir levhada fark eden İskoç gökbilimci Williamina Fleming tarafından kayıtlara geçirilmişti. Fleming, JWUT ekibinin Nisan ayında yayınladığı birkaç görüntüden biri olan bu fotoğrafı görse hiç kuşkusuz hayrete düşüp büyülenirdi. Görüntüde, Fleming’in sadece “yarı dairesel bir çentikteki bulutsuluk bölgesi” şeklinde kaydettiği bir şeklin üstündeki ufak bir kısma yakından bakılmış.
Yıldız oluşum bölgesinde hizalanan çift kutuplu jetler
Yıldızlar oluşurken, birikme diskinin düzlemine dik olarak bir miktar madde püskürüyor. Bilim insanları, bu çift kutuplu jetlerin yıldız oluşum bölgelerinde birbirleriyle aynı eksende duracaklarını düşünmüş. JWUT Haziran ayında söz konusu olgunun doğrudan görüntülerini yakalayarak, bu kuramı muhteşem bir şekilde doğruladı.
Çarpışan galaksilerin iki görüntüsü
Kozmik olaylarda, bütün bir galaksinin başka bir galaksinin tamamına çarpmasından daha çarpıcı olan çok az şey vardır. JWUT, 2024’te bunun gibi iki olayın görüntülerini yayımladı. Bunlardan ilki (solda), NGC 2936 ve NGC 2937 galaksilerinin yer aldığı Arp 142 olayı. Çarpışmadan önceki galaksi bir spiral galaksiymiş fakat çarpışmanın kütleçekimi onu genişletip bozarak, NGC 2936’ya lakabını veren tuhaf bir şekille sonuçlanmış: Penguen Galaksisi ismini. İkinci görüntü ise (sağda) yaklaşık 465 milyon ışık yılı uzaklıktaki galaktik birleşme olayı olan Arp 102. Her iki vakada da iki galaksi, birkaç yüz milyon yıl boyunca birleşerek tek bir übergalaksi haline gelecek.
Galaksi oluşumunun muhtemelen bilinmeyen bir aşaması
JWUT, Eylül ayında daha önce bilinmeyen bir tayf imzasına sahip (Büyük Patlama’dan 1 milyar yıl sonrasına uzanan) antik bir galaksi görüntüledi. Bu imza, galaksideki gazın çok sıcak olup içerideki yıldızlardan bile daha fazla parladığını akla getirmiş. Mevcut kurama göre bu gaz, Popülasyon III yıldızları adı verilen ve ilk oluşan yıldız nesli olup, günümüzdeki herhangi bir yıldızdan çok daha sıcak ve parlak olan yapılarla süper-ısıtılmış.
Nadir bir kütleçekim merceklenmesi olayı
Ağır cisimler ışığı büküyor ve bu yüzden mercek gibi davranabiliyor. Bu görüntü, “hiperbolik orta nokta kütleçekim merceklenmesi” şeklinde adlandırılan nadir tipte bir kütleçekim merceklenmesi olayına ait. Söz konusu etki, bu kırmızı galaksinin görüntünü bozduğu gibi onu büyütüyor da ve yapısı üzerinde çalışılmasına olanak sağlıyor. Hubble Teleskobu’nun gökyüzünün aynı bölgesinde çektiği görüntüyle yapılan bir karşılaştırma, JWUT’nin ne kadar fazla detay yakalayabildiğini gösteriyor.
İki korkutucu kan kırmızı göz
Oldukça fena duran bu görüntüde, Hubble Teleskobu ve JWUT’den gelen veriler birleştiriliyor. Görüntü Cadılar Bayramı için yayınlanmış. Belli.
Samanyolu’nun dışındaki ilk kahverengi cüceler
Kahverengi cüceler başarılı olamayan yıldızlar; en büyük gezegenler bile önemli ölçüde daha büyükler ancak hidrojen füzyonunu sürdürecek ve tam teşekküllü yıldızlar haline gelecek kadar büyük değiller. JWUT Ekim ayında, galaksimizin dışında ve NGC 602 adı verilen genç bir yıldız oluşum bölgesinde kahverengi cücelerin ilk kanıtlarına ulaştı. Bu bölge yaklaşık 200.000 ışık yılı ötede, Büyük Macellan Bulutu’nun dış kısmında yer alıyor.
Detaylarıyla Fötr Şapka Galaksisi
JWUT, Kasım ayında dikkatini “Fötr Şapka Galaksisi” olarak da bilinen Messier 104’e çevirdi. Bu galaksi daha önce Hubble teleskobuyla görüntülenmişti ama JWUT’nin görüntüleri, galaksinin lakabını oldukça baltalasa bile daha keskin ve detaylı; Fötr Şapka’nın tepesi, JWUT’nın kızılötesi kameralarında görünmüyor.
Yazar: Tom Hawking/Popular Science. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
