Ay’a inen yeni özel araçlardan, asteroit incelemelerine kadar.
Bu makale aslen The Conversation‘da yer alıyor.
Uzay keşfi 2024’te dünyanın başını döndürdü.
NASA’nın Europa Clipper uzay aracı, Jüpiter’in uydusu Europa’yı incelemek üzere yolculuğuna başladı. SpaceX’in Starship roketi ilk başarılı inişini gerçekleştirdi ve gelecekteki derin uzay görevleri için önemli bir dönüm noktasına ulaşıldı. Çin, Chang’e 6 göreviyle beraber Ay’ın uzak tarafından aldığı numuneleri başarıyla geri getirerek manşetlere çıktı. Bu arada Uluslararası Uzay İstasyonu, aralarında Axiom Görevi 3 gibi özel görevlerin de yer aldığı uluslararası mürettebatlara ev sahipliği yapmaya devam etti.
İşte önümüzdeki yıl için planlanan ve insanlığın ufkunu Ay’dan Mars’a, asteroitlere ve ötesine kadar genişletecek en heyecanlı görevlere bir bakış.
CLPS ile Ay yüzeyinde araştırma
NASA’nın Özel Ay Yük Hizmetleri veya CLPS girişimi, Ay’a özel iniş araçları kullanarak bilim ve teknoloji yükleri göndermeyi amaçlıyor. CLPS, Intuitive Machines’in Odysseus iniş aracını 2024’ün Şubat ayında Ay’a götüren ve ABD’yi Apollo’dan bu yana Ay’a ilk defa konduran şey.
NASA, 2025’te birkaç CLPS görevi planlıyor. Bunların içinde Astrobotic, Intuitive Machines ve Firefly Aerospace gibi şirketlerin teslimatları da bulunuyor.
Bu görevler, çeşitli bilimsel cihaz ve teknolojileri Ay’daki farklı konumlara taşıyacak. Yükler arasında Ay jeolojisini incelemek, gelecekteki insanlı görevler için yeni teknolojileri test etmek ve Ay ortamına dair bilgi toplamak için farklı deneyler bulunacak.
SPHEREx ile gökyüzü taraması
NASA, 2025’in Şubat ayında Evrenin Tarihi, Yeniden İyonlaşma Dönemi ve Buz için Tayf-Fotometre Kaşifi veya SPHEREx rasathanesini fırlatmayı planlıyor. Bu görevde gökyüzü, çıplak gözle görülmeyen ancak özel cihazların tespit edebildiği bir ışık tipi olan yakın-kızılötesi ışıkta taranacak. Yakın-kızılötesi ışık, görünür ışıkta görülemeyecek kadar soğuk veya uzak olan cisimlerin gözlemlenmesinde kullanışlı.
SPHEREx, 450 milyon galaksinin yanısıra Samanyolu‘ndaki 100 milyonu aşkın yıldızı tarayıp veri toplayarak evrenin kapsamlı bir haritasını çıkaracak. Gökbilimciler bu verileri kullanarak, galaksilerin kökenleri ve yıldız doğum bölgelerindeki (yıldızların gaz ve tozdan doğduğu yer) su ve organik molekül dağılımıyla ilgili büyük sorulara cevap bulmaya çalışacak.
Uzay Sürücüsü ile alçak Dünya yörüngesinin incelenmesi
Avrupa Uzay Ajansı veya ESA, 2025’in üçüncü çeyreğinde mürettebatsız uzay uçağı Uzay Sürücüsü ile yörüngede bir test uçuşu gerçekleştirmeyi planlıyor. Uzay Sürücüsü, Dünya’nın alçak yörüngesine çeşitli bilimsel deneyler taşımak için tasarlanan ve yeniden kullanılabilen bir uzay aracı.
Bu bilimsel deneylerde, uzayın neredeyse ağırlık içermeyen ortamı olan mikrokütleçekim ortamındaki araştırmalar da yer alıyor. Bilim insanları, kütleçekimin etkisi olmadan bitkilerin nasıl büyüdüğünü, maddelerin nasıl davrandığını ve biyolojik işlemlerin nasıl gerçekleştiğini inceleyecek.
Uzay Sürücüsü, gelecekteki yeni teknolojileri de gösterecek. Örneğin uzun mesafelerden uzay aracıyla iletişimi sürdürmek için büyük önem taşıyan ileri telekomünikasyon sistemlerini test edecek. Ayrıca gelecekte Ay veya Mars’a yapılacak görevlerde kullanılmak üzere yeni robotik keşif araçlarını da test edecek.
M2/Resilience ile Ay’da keşif
Şubat 2025 için planlanan Japonya’nın M2/Resilience görevi, Ay yüzeyine bir iniş aracı ve bir mikro-gezinti aracı fırlatacak.
Bu görevde Ay toprağı incelenerek, bileşimleri ve özellikleri anlaşılmaya çalışılacak. Araştırmacılar ayrıca Ay yüzeyinden su çıkarıp suyu ısıtacak ve çıkan buharı yakalayıp ayırarak, oksijen ile hidrojen üretmek için bir su ayırma testi gerçekleştirecekler. Ortaya çıkan bu su, oksijen ve hidrojen, sonrasında uzun vadeli Ay keşiflerini mümkün kılmak üzere kullanılabilir.
Bu görevde, hassas inişler için ileri navigasyon sistemleri ve gezinti aracını otonom şekilde işletecek sistemler gibi yeni teknolojiler de gösterilecek. Ay’ın gelecekteki keşfi için gerekli olan bu sistemler, Mars ve ötesine yönelik yürütülecek görevlerde kullanılabilir.
M2/Resilience görevi, Japonya’nın Ay’ın uluslararası keşfine yönelik geniş çaplı katkı yapma çabasının bir parçasını oluşturuyor. Bu yeni görev, Japonya’nın 2024 yılının Mart ayında hassas bir iniş yöntemiyle Ay’a iniş yapan ve Ay’ı Araştırmak İçin Akıllı İniş Aracı veya SLIM adını taşıyan görevin başarısına dayanıyor.
Tianwen-2 ile incelenecek bir asteroit
Çin’in Tianwen-2 görevi, tutkulu bir asteroitten örnek alma ve kuyrukluyıldız inceleme görevi. 2025’in Mayıs ayında fırlatılması beklenen Tianwen-2, Dünya yakınındaki bir asteroitten numune toplamayı ve bir kuyrukluyıldızı incelemeyi hedefliyor. Çin’in önceki Ay ve Mars görevlerinin başarısına dayanan görev, bilim insanlarının Güneş sisteminin oluşum ve evrimini daha iyi anlamasını sağlayacak.
Görevin birinci hedefi, Dünya’nın yakınındaki 469219 Kamoʻoalewa asteroiti. Bu asteroit Dünya’nın yarı-uydusu, yani Güneş’in etrafında dönüyor ama Dünya’ya yakın duruyor. Yaklaşık 40-100 metre çapında olan Kamo’oalewa, Ay’ın geçmişteki bir çarpışma olayıyla uzaya fırlayan bir parçası olabilir.
Bilim insanları bu asteroiti inceleyerek, Güneş sisteminin erken dönemleri ve onu şekillendiren süreçler hakkında yeni şeyler öğrenmeyi bekliyor. Uzay aracında, asteroidin yüzeyinden örnek toplamak için hem dokun-git ve demirle-tutun yöntemleri kullanılacak.
Kamo’oalewa’dan numune topladıktan sonra, Tianwen-2 onları Dünya’ya getirecek ve rotasını ikinci hedefi olan ana kuşak kuyrukluyıldızı 311P/PANSTARRS‘a çevirecek. Bu kuyrukluyıldız, Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında bulunuyor.
Bilim insanları kuyrukluyıldızın maddelerini analiz ederek, Güneş sisteminin erken dönemlerinde var olan koşullar ve belki de Dünya’daki su ve organik moleküllerin kökenleri hakkında daha fazlasını öğrenmeyi ümit ediyorlar.
Güneş sisteminde yakın geçişler
Yukarıda bahsettiğimiz planlanan fırlatma görevlerinin dışında da 2025 yılında uzayın derinliklerinde heyecan verici yakın geçişler gerçekleştirmeyi planlayan birkaç uzay ajansı var.
Bir yakın geçiş veya kütleçekim desteği, bir uzay aracının bir gezegen ya da uydunun yakınından geçerek onun kütleçekiminden faydalanıp hızlandığı zaman gerçekleşiyor. Uzay aracı yaklaştıkça, gezegenin kütleçekimi tarafından çekiliyor ve böylelikle gezegen, uzay aracının hızlanmasına yardımcı oluyor.
Gezegenin etrafında döndükten sonra, uzay aracı uzaya geri fırlıyor ve yönünü değiştirip, istenen güzergâhına daha düşük yakıt kullanarak devam ediyor.
ESA ve Japonya Uzay Havacılık Keşif Ajansı JAXA’nın ortak görevi olan BepiColombo, bu ay Merkür’de altıncı yakın geçişini gerçekleştirecek. Bu manevra, uzay aracının 2026 yılının Kasım ayında Merkür civarında yörüngeye girmesine yardımcı olacak. BepiColombo, Merkür’ün bileşimini, atmosferini ve yüzey jeolojisini incelemeyi hedefliyor.
2024’ün Ekim ayında fırlatılan NASA’nın Europa Clipper görevi, Jüpiter’in uydusu Europa‘ya yaptığı yolculukta önemli bir ilerleme kaydedecek. 2025’in Mart ayında uzay aracı, Mars’ta yakın bir geçiş manevrası gerçekleştirecek.
Bu manevra, uzay aracının yapacağı uzun yolculuk için gereken hız ve yörüngeyi kazanmasına yardımcı olacak. 2026’nın Aralık ayının sonlarında Dünya’dan yakın geçiş yapacak ve gezegenimizin kütleçekimini kullanarak ivmesini daha da artırıp, Europa’ya 2030’un Nisan ayında varabilecek.
ESA’nın Hera görevi de 2025’in Mart ayında Mars’ta bir yakın geçiş yapacak. Hera, Didymos ikili asteroit sisteminin incelenmesinin planlandığı Asteroit Çarpışma ve Saptırma Değerlendirme görevinin bir parçası. Görev, asteroit saptırma yöntemlerine yönelik değerli bilgiler sağlayarak gezegenin savunma stratejilerine katkıda bulunacak.
NASA’nın Lucy görevi, 2025 yılında Jüpiter’in Güneş etrafındaki yörüngesini paylaşan Truva asteroitlerini keşif yolculuğuna devam edecek. Lucy için en önemli olaylardan biri de 20 Nisan 2025 için planlanan, iç ana kuşak asteroiti 52246 Donaldjohanson‘tan yapacağı yakın geçiş.
Bu yakın geçiş, antik asteroidin bileşimleri ve yüzey özelliklerine yönelik değerli bilgiler sağlayacak ve araştırmacıların, Güneş sisteminin erken dönemlerine dair fikir edinmesine yardımcı olacak. Asteroite, meşhur “Lucy” fosilini keşfeden paleoantropologun ismi verilmiş.
ESA’nın Jüpiter Buzlu Uydu Kaşifi (JUICE) görevi, 2025 yılının Ağustos ayında Venüs’ten yakın geçiş yapacak. Bu manevra, JUICE’in Jüpiter’e yaptığı yolculukta gerekli hız ve yörüngeyi kazanmasına yardımcı olacak. JUICE oraya vardığında, Jüpiter’in buzlu uydularını inceleyerek yaşam barındırma potansiyellerini anlamaya çalışacak.
2025, uzay keşfi için çığır açan bir yıl olacak gibi görünüyor. NASA’nın tutkulu görevleri ve diğer ülkelerin önemli katkılarıyla birlikte, insanlığın evreni anlamasında kayda değer adımlar atmaya doğru ilerliyoruz. Bu görevler bilimsel bilgileri ilerletmekle kalmayacak, aynı zamanda gelecekteki nesillere yıldızlara bakmaları için de ilham olacak.
Bilgi: Zhenbo Wang NASA’nan fonlama alıyor.
Yazar: Zhenbo Wang – Tennessee Üniversitesinde Yardımcı Makine, Uzay ve Havacılık ve Biyomedikal Mühendisliği Profesörü/The Conversation. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
