Science dergisinde yayınlanan bir çalışmaya göre, cep telefonu ile para alıp gönderebilmek 194.000 ailenin sefaletten kurtulmasına yardımcı oldu. Ekonomistler, mobil paranın yaygınlaşmasından özellikle çiftçilikten ticarete geçen kadınların faydalandığını söylüyor.
Mobile para ile mesajlaşarak para transferi yapılabiliyor. Geçen yılın sonunda bu hizmet 93 ülkeye ulaştı, Kenya’da ise ailelerin %96’sı tarafından kullanılıyor. Kenya’nın en büyük mobil para hizmeti M-PESA 2007’de faaliyetine başladı. (“M” mobil kelimesinin baş harfi, “pesa” ise Swahili dilinde para demek.)
Kenya’da sadece 2.700 ATM var, öte yandan ailelerin %96’sı cep telefonu kullanıcısı. M-PESA özellikle kırsal bölgelerde cazip, çünkü ne bir banka hesabı ne de internet bağlantısı gerektiriyor.
Kenya’da güncel olarak 110.000’i aşkın mobil para acentası var, bu kişiler kullanıcılara para gönderme ve alma konusunda yardımcı oluyorlar. Georgetown Üniversitesi’nde ekonomi profesörü olan William Jack “onları açıkça canlı ATM’ler olarak düşünebilirsiniz” diyor.
Hizmet ücretsiz olmamakla birlikte ucuz ve satın almalarda veya para gönderme işlemlerinde kullanılıyor. “Sistem kredi kartı gibi başka bir finansal ürünle ilişkili değil” diyor Jack ve ekliyor “sadece bir kurum var işin içerisinde, o da cep telefonu firması”.
Mobil paranın bir faydası da Kenya’da çoğu ailenin ülkeye dağılmış olarak yaşamasından kaynaklanıyor. “Nairobi’de çalışıp eve annesine para gönderen bir oğul ya da kardeş, Mombasa’da çalışıp köydeki ailesine para gönderen bir koca mutlaka vardır.” diyor Jack.
Mobil paranın ortaya çıkmasından önce para transferi bu aileler için zaman alıcı ve masraflıydı. “Bu işi elektronik olarak yapmak hiç kolay değildi; insanlar 30-40 $ para göndermek veya almak için 2-3 günlüğüne işlerini bırakır, otobüsle yüzlerce kilometre yol giderdi. Mobil para bunu neredeyse bir tuşa basma kolaylığına getirdi, ve tabi çok daha ucuza.” diye aktarıyor Jack.
Jack ve MIT (The Massachusetts Institute of Technology)’de olan arkadaşı Tavneet Suri, bu hizmetlerin zaman içindeki faydasını görmek için 2008-2014 yılları arasında Kenya genelinde ailelere anket uyguladı. Ekip bazı bölgelerde mobil para acentalarının (insan ATM’lerin) bollaşmasının finansal refahı nasıl değiştirdiğini inceledi.
Jack’e göre ‘Eğer bir acentaya erişiminiz kolaylaşırsa, hayatınız ne şekilde farklılaşır?’ gibi bir soru “onların genel olarak bir parça zenginleştiği” sonucunu getirmiş.
Jack ve Suri’nin değerlendirmesine göre mobil paraya erişim Kenyalı ailelerin %2’sini sefaletten kurtarmış, en belirgin fayda kadınların idaresindeki ailelerde görülmüş. M-PESA’ya erişim 185.000 kadının tasarruf yapmasına ve iş kurmasına yardımcı olmuş.
“Mobil para daha kullanışlı, güvenli ve mahrem yapılabilir.” Jack’e göre.
Mobil para, artık (M-PESA üzerinden çalışan bir banka hesabı olan) M-Shwari gibi daha gelişmiş finansal hizmetler sunmaya başlıyor. “Kredi ve tasarruf hizmetleri sunan birkaç banka ile entegrasyon sağlandı. İnsanlar telefon üzerinden sigorta yaptırmayı konuşur oldu.” diye aktarıyor Jack.
Mobil para kullanabiliyor olmak insanları zengin yapmadı. Jack’in ifadesine göre “Yoksulluk sınırından ne kadar uzaklaştıkları çok açık değil. Ancak, günde 2 $ ile geçinen aile sayısı azaldı.”
M-PESA insanlara güvenli bir şekilde para saklama ve idare etme imkânı verdi; bu onların mali durumlarını doğrudan iyileştiren bir şey oldu.
