“Hayatlarını kaybeden, yaralanan insanlar oldu…”
ABD hükümeti, biyolojik savaştan kimyasal silahlara, yanardağlardan söndürülmesi güç olan yangınlara kadar her türlü tehdit için hazırlanıyor.
Ancak bu tehditlerin hiçbiri, bir nükleer patlama kâbusuyla karşılaştırılamaz.
Zemin üzerindeki küçük bir nükleer silah, bir stadyum boyutunda alev topu oluşturabilir, bir şehri felce uğratacak patlama dalgasını serbest bırakabilir ve radyoaktif atıkları yüzlerce kilometre öteye serpebilir.
İyi haber; Soğuk Savaş’ın sona ermiş olması ve sınırlı sayıda nükleer saldırıdan veya bir terörist saldırısından sağ kurtulmanın mümkün olması (doğrudan bir isabete rağmen).
Kötü haber ise; Yeni bir silahlanma yarışının muhtemelen başlamış olması; üstelik bu yarış, küresel stoklara küçük, taşınabilir türden nükleer silahları ekleyebilir. Kanun yapıcılar ve uzmanlar, teröristlerin böylesi “taktiksel” veya savaş alanında kullanılmaya hazır cihazları (ve parçalarını), hırsızlık veya satın alma yoluyla elde etmesinin daha kolay olabileceğinden korkuyorlar.
Atomsal Bilim İnsanları Bülteni, 2017 yılının Eylül ayında yayınlanan ve teröristlerin 10 kilotonluk ilkel bir cihazı ateşleyerek, bir şehirde Hiroşima’nın boyutuna yakın bir patlama meydana getirdikten sonra neler olabileceğini özetleyen bir makale yazmışlar ve şöyle söylemişlerdi: “Teröristlerin gerçek bir nükleer bomba kullanması, düşük olasılıklı bir hadisedir; ancak bunun sonuçlarının çok büyük olması sebebiyle, ufak boyutlu bir ihtimal bile, tehlikeyi azaltma yönünde yoğun çaba gösterilmesini haklı çıkarmaktadır.”
Bu büyüklükteki bir nükleer terörist saldırısı, FEMA ve ABD’deki diğer kurumların hazırlık planı yaptığı 15 büyük felaket senaryosundan birisi. (Aynı senaryoda kirli bir bomba patlaması da yer alıyor ancak böyle bir olayın zararı, çarpıcı ölçüde daha az olur.)
ABD Çevre Koruma Dairesi (EPA), söz konusu planlama girişiminin bir parçası olarak, eyalet hükümetleri ve yerel belediyelerin nasıl tepki vermesi gerektiğine dair bir dizi kılavuz sunuyor.
Buna eşlik eden bir belgede, acil bir radyasyon durumu sırasında 99 tane muhtemel soru öngörülüyor ve resmî yetkililerin kopyalayabileceği veya uyarlayabileceği, önceden yazılmış mesajlar sunuluyor.
EPA, mesaj belgesinde şöyle söylüyor: “İdeal olan şey, bu mesajlara hiçbir zaman ihtiyaç duyulmamasıdır. [Y]ine de, insanların radyolojik veya nükleer bir aciliyet durumunda kendilerini ve ailelerini nasıl koruyabileceklerini onlara etkili bir şekilde anlatarak, halkı donatmak için hazırlanma sorumluluğumuz bulunmaktadır.”
İşte EPA’nın, nükleer bir acil durum olayında beklediği bazı sorular; cevap olarak duyabileceğiniz veya görebileceğiniz açıklamaların bölümleri ve yetkililerin bunları söyleme sebepleri…
“Olaydan etkilenen mahallelerde bulunan insanlara ne olacak?”
Söyleyecekleri şey: “Uygun görüldüğü şekilde: İnsanlar hayatlarını kaybettiler, yaralandılar ve evler ile işyerleri tahrip oldu. Hükümet, bu acil durumdan etkilenen insanlara yardımcı olmak için, bütün birimleriyle birlikte eşgüdümlü şekilde gayret göstererek mümkün olan her şeyi yapıyor.
Cankurtarma faaliyetleri devam ederken, acil durum ekiplerinden gelen talimatları takip edin… Talimatlar, şu an elimizde bulunan en iyi bilgilere dayanıyor ve daha fazla bilgi mevcut olduğu zaman bu talimatlar güncelleştirilecek.”
Sebebi: Acil bir durumda yapılacak en kötü şey paniğe kapılmak, düşünmeden karar vermek ve kendiniz ile diğer insanların hayatlarını tehlikeye atmaktır. Ancak yetkililer de doğru şeyler söylemekle yükümlüdür. İlk mesajlar, insanları sakin fakat durumdan haberdar ve mümkün olduğu kadar güvende tutmayı hedefleyecek.
“Radyoaktif madde nedir?”
Söyleyecekleri şey: “Radyoaktif madde, enerji dalgaları veya enerjili parçacıklar şeklinde radyasyon (ışınım) yayan bir maddedir.”
Sebebi: Nükleer bombalar, korkunç miktarda enerjiyi serbest bırakmak amacıyla bir anda çok sayıda atomu bölerler. Enerjinin yaklaşık yüzde 15’i nükleer radyasyondur ve buna çok fazla maruz kalmak, vücudun hücrelerine ve iyileşme becerisine zarar verebilir; akut radyasyon hastalığı adı verilen ve yaşamı tehdit eden bir duruma yol açabilir.
İnsanlar, ilave bir uyarı olmadan, enerji dalgaları bakımından fazla bir şey yapamazlar. Bu dalgalara gama ışıması da denir ve görünmez olup ışık hızında seyahat ederler.
Ancak enerjili parçacıklar (radyoaktif bölünme ürünleri veya nükleer serpinti de dahil), daha yavaş seyahat ederler ve insanların sığınak araması için zamanları olur. Bu parçacıklar suyla da temizlenebilirler.
“Radyoaktif madde nerede bulunuyor?”
Söyleyecekleri şey: “Radyasyon ve çevresel sağlık uzmanları, radyoaktif kirlenme bölgelerini tespit etmek amacıyla serbest kalma bölgesi içindeki ve etrafındaki hava, su ve zemin koşullarını kontrol ediyorlar.”
“En son bilgiler için radyo veya televizyonu takip etmeye devam edin veya [BURAYA KURUMUN İNTERNET SİTESİNİ KOYUN] adresini ziyaret edin.”
Sebebi: Eğer nükleer bir bomba, zeminin yakınında patlarsa (muhtemelen teröristlerin yaptığı saldırıda böyle olur), patlama enkazı içine çekecek, bunlara radyasyon tutacak ve bunları serpinti şeklinde etrafa yayacaktır.
Bu maddelerin bazıları hızlı bir şekilde bozunur ve bu süreçte gama ile diğer radyasyon türlerini yayar.
Nükleer serpinti, patlama bölgesinin yakınında en yoğun haldedir. Ancak, nükleer bir alev topundan çıkan sıcak hava, daha küçük maddeleri atmosferin yüksek seviyelerine iter ve buradaki güçlü rüzgarlar, bunları 160 km’den fazla öteye sürükleyebilir.
Radyasyon çalışanlarının; bütün bunların gittiği yerin, kapsamının ve muhtemel olarak bulaştığı gıda ve su malzemelerinin izini sürmesi günler alabilir.
“Eğer bir arabada veya kamyonda duruyorsam, kendimi ve sevdiklerimi korumak için hangi adımları atmalıyım?”
Söyleyecekleri şey: “Arabalar ve kamyonlar, radyasyona karşı az miktarda koruma sağlarlar… Pencereleri ve hava deliklerini kapatın… Burnunuzu ve ağzınızı örtün… İçeri girin ve içeride kalın… Bir radyo istasyonu bulun.”
Sebebi: Filmler, acil durumlarda, arabaları koruyucu tabakalar ve hızlı kaçış aletleri gibi gösteriyorlar. Ancak nükleer bir patlamadan sonra bunlar muhtemelen ölüm tuzakları olacaklar.
Taşıtlar, radyasyonu anlamlı bir derecede emecek kadar metal barındırmazlar. Ayrıca tehlikeden de koşarak kaçamazsınız. Çünkü serpinti, atmosferin üst kısmında saatte 161 km’lik hızlarda yolculuk edebilir. Yollar da paniğe kapılmış sürücülerle, kazalarla, kapanmış sokaklarla ve enkazla tıkanmış olacaktır.
Eğer halihazırda bir arabanın içerisindeyseniz, onu yolun kenarına çekmek için güvenli bir yer bulun, dışarı çıkın ve en yakın binaya koşun. Bir radyoda radyo kanalı bulmak, tehlikeli bir bölgeyi nasıl ve ne zaman boşaltıp, nereye giderek güvenli bir sığınak bulabileceğiniz konusunda talimatları dinlemeniz için yardımcı olacaktır.
“Eğer dışarıdaysam, kendimi ve sevdiklerimi korumak için hangi adımları atmam gerekir?”
Söyleyecekleri şey: “Burnunuzu ve ağzınızı kapatın… Serbest kalan enerjiyle ilişkili olan nesnelere veya enkaza dokunmayın… İçeri geçin ve içeride kalın.”
Sebebi: Dışarıda olmak kötü bir fikirdir çünkü serpinti her yere saçılır ve teninize veya giysilerinize yapışabilir. İç mekanlara daha az serpinti gelir; ayrıca beton, metal ve toprak (mesela bir bodrum katında) gibi maddeler, dışarıda saçılan şeylerden gelen pek çok radyasyonu engelleyebilir.
“Eğer bir binanın içindeysem, kendimi ve sevdiklerimi korumak için hangi adımları atmalıyım?”
Söyleyecekleri şey: “İçeride kalın. Eğer binanın pencereleri ve duvarları kırılmamışsa binada kalın ve ayrılmayın… Eğer binanın duvarları ve pencereleri kırıldıysa, içerideki bir odaya gidin ve bir yere ayrılmayın. Eğer bina ağır şekilde hasar gördüyse, hemen başka bir binaya gidin… Kapıları ve pencereleri kapatın.”
Sebebi: Nükleer bir patlamadan gelen basınç dalgası, kilometrelerce ötedeki pencereleri kırabilir; ayrıca serpinti, rüzgar ile etrafa dağılabilir. Bu yüzden kendinizi, bunlara maruz kalan alanlardan sakınmanız gerekir. 48 saate kadar bir yerde durup çömelmeye hazır olun; çünkü en tehlikeli serpinti radyasyonunun dağılması, yaklaşık bu kadar sürer.
“Hava güvenli mi, nefes alabilir miyim?”
Söyleyecekleri şey: “Eyalet, devlet ortakları ve yerel ortaklar, zemindeki ve havadaki radyoaktif madde konumlarını ve seviyelerini belirlemek için [BÖLGE]’yi gözlemliyorlar.”
Sebebi: Havada radyoaktif duman ve serpinti olabilir ancak nefes almamak bir seçenek değildir. Maruz kalma tehlikesini azaltmak için, içeride durun, kapıları ve pencereleri kapatın.
Vantilatörleri ve klimaları kapatın veya devri daime ayarlayın. Eğer dış mekandaysanız, burnunuzu ve ağzınızı örtün ve mümkün olduğu kadar kısa bir sürede bir binanın içerisine girin.
“Eğer sağlık ve acil durum yönetim yetkilileri, insanlara kendilerini temizlemelerini söylediyse, bu ne anlama geliyor?”
Söyleyecekleri şey: “[B]irkaç basit adımı izleyerek; giysilere, deriye ve saça düşmüş olabilecek herhangi bir radyoaktif maddeyi uzaklaştırın… Dışınızdaki giysileri çıkarın… Yıkayarak temizleyin… Eğer duş alamıyorsanız, ıslak bir mendil veya temiz, ıslak bir bez kullanarak; giysiyle örtülmemiş olan teninizi silin… Hafifçe sümkürün ve göz kapaklarınızı, kirpiklerinizi ve kulaklarınızı, temiz ve ıslak bir bezle hafifçe silin… Temiz giysiler giyin… Bir radyo istasyonu açın.”
Sebebi: Eğer serpinti size veya vücudunuzun içerisine yapışmışsa, sizi zararlı radyasyona maruz bırakmaya devam eder. Kirlenmiş olabilecek her şey, plastik torbalara sokulmalı, bu torbaların ağzı kapatılmalı ve dışarıya atılmalıdır (veya insanlardan mümkün olduğu kadar uzak bir yere).
Bol sabun ile duş almak, çoğu serpintiyi giderebilir ancak saç şekillendiricilerden uzak durun; çünkü bunlar, serpintinin saçınıza yapışmasına sebep olabilir.
“Çocuklarım ve ailem için ne yapmalıyım? Çocuklarımı aramaya çıkabilir miyim?”
Söyleyecekleri şey: “Eğer çocuklarınız ve aileniz yanınızdaysa, birlikte kalın. Eğer çocuklarınız veya aileniz başka bir evde veya binadaysa, size seyahat etmenizin güvenli olduğu söylenene kadar orada kalmalıdırlar. Kendiniz de bulunduğunuz yerde kalmalısınız… Okullarda acil durum planları ve sığınıklar vardır.”
Sebebi: Her ebeveyn, içgüdüleri dolayısıyla ailesiyle yeniden bağlantı kurmak isteyecektir ancak yapılacak en iyi şey sabretmektir. Eğer dışarı çıkarsanız, radyoaktif serpintiye ve diğer tehlikelere maruz kalabilirsiniz, çünkü gideceğiniz güzergâh tehlikeli ve hatta geçilemez durumda olabilir.
En önemlisi, eğer yaralandıysanız veya daha kötü bir şey olduysa, ortalık yatıştıktan sonra ailenize yardım etmek zordur.
“Radyolojik olaydan etkilenmiş olabilecek birini evime almak güvenli midir?”
Söyleyecekleri şey: “Eğer birisinin giysilerinde veya vücudunda radyoaktif tozlar varsa, bu kişi birkaç basit adımla temizlenebilir veya arındırılabilir.”
Sebebi: Olaya dışarıda yakalanan insanlara güvenli bir sığınak sağlayabilirsiniz; sadece kendilerini mümkün olduğunda çabuk temizlemelerini sağlayın. Bu durum, radyoaktif serpintiyi uzak tutarak herkesin korunmasını sağlayacaktır.
Dış giysilerini çıkarmalarını ve poşetlemelerini, ardından bol sabun ve şampuanla duş almalarını (veya baştan aşağıya kendilerini silmelerini) sağlayın.
“Evcil hayvanımı nasıl temizleyebilirim?”
Söyleyecekleri şey: “Eğer size içeride durmanız söylendiyse, evcil hayvanlarınız da içeride olmalıdır. Eğer evcil hayvanınız olay sırasında dışarıdaysa, onu içeri getirebilir ve temizleyebilirsiniz.”
Sebebi: Evcil hayvanlara da insanlar gibi serpinti bulaşabilir ve onu iç mekanlara taşıyabilirler. Bu durum onları ve sizi tehlikeye atabilir.
Evcil hayvanınızı temizlemek için, burnunuzu ve ağzınızı örtün, eldivenleri takın ve evcil hayvanınızı bir banyo veya küvetin içinde bol şampuan veya sabun ve suyla yıkayın.
Evcil hayvanınızı iyice yıkayın ve sonra kendiniz de duş alın.
“Ne zaman potasyum iyodür almam lazım?”
Söyleyecekleri şey: “Kamu sağlığı yetkilileri, acil durum yönetimi yetkilileri veya doktorunuz tarafından özel olarak böyle yapmanız tavsiye edilmediği müddetçe, hiçbir zaman potasyum iyodür (KI) almayın veya onu başkalarına vermeyin.”
Sebebi: ABD’deki Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvarında bir sağlık fizikçisi ve radyasyon uzmanı olan Brooke Buddemeier’a göre KI hapları, bir nükleer patlamadan sonra insanların hemen ihtiyacı olan en son şeyler arasındadır ve felaket esnasında bunu almak için eczaneye deli gibi hücum etmeye değmez.
Buddemeier şöyle söylüyor: “Sanırım çoğu insan, potasyum iyodürün veya KI’nin radyasyon karşıtı bir tür hap olduğunu düşünüyor. Ancak değil”
“Bunlar, radyoiyodin tutumunu önlemek içindir ve radyoiyodin, meydandaki binlerce radyonüklitten sadece bir tanesidir.”
Radyoiyodin, genel maruz kalımın yaklaşık yüzde 0.2’sini oluşturuyor. Haplar, kirlenmiş su ve gıda erzakları konusunda daha uzun vadeli endişeler için ve ayrıca insanların metabolizma düzenleyici tiroid bezlerinde radyoiyodin toplanmasını önlemek için kullanışlılar.
“Büyük miktarlarda iyotlu tuz almak, potasyum iyodürün yerine geçer mi?”
Söyleyecekleri şey: “Hayır. İyotlu tuz, tiroidinizi korumaz.”
Sebebi: Sofra tuzu veya sodyum klorid, guatr gibi durumlara yol açan yetersizlikleri önlemek amacıyla ilave edilen bir miktar iyot barındırır.
Ancak sofra tuzundaki iyot miktarı önemsiz boyuttadır ve yaklaşık bir yemek kaşığı kadar yemek bile, faydalı miktardaki iyodu kusmak bakımından harika bir yöntemdir.
“Suyu kullanmak güvenli mi?”
Söyleyecekleri şey: “[İ]çme suyu test sonuçlarını elde edene kadar, sadece şişe sular kesin olarak kirlilikten muaftır. Çeşme veya kuyu suyu, kendinizi veya yiyeceğinizi temizlemek için kullanılabilir… Çeşme suyunu kaynatmak, radyoaktif maddeden kurtulmayı sağlamaz.”
Sebebi: Radyoaktif serpinti, tıpkı tuz veya toz gibi suya girip çözünebilir veya suda asılı kalabilir.
Bu iyi bir durum değildir çünkü radyoaktif parçacıklar vücudunuza girerse, vücudunuzun dışında durduklarından daha fazla zarar verebilirler. Şişe sular bu sorunun üstesinden gelir; ancak, serpinti tozu geldiyse diye, şişeleri silmeniz gerekir.
“Yemek yemek güvenli mi?”
Söyleyecekleri şey: “Kapalı kaplarda duran yiyecekler (konserve kutuları, kavanozlar, kutular vb.) ve buzdolabınızda veya dondurucunuzda bulunan ve çürümemiş olan her yiyecek güvenlidir… [BÖLGE]’sinde [TARİH, SAAT]’te dışarıda duran yiyecekleri yemeyin.”
Sebebi: Bir kabın içerisinde durmayan yiyeceklerin üzerinde radyoaktif serpinti olabilir. Konserve kutularını, mutfak araç gereçlerini, kapları ve ağzınıza giden şeye değebilecek her şeyi silmeniz gerekecek.
“İnsanlar bahçelerindeki yiyecekleri veya yerel bir yerde yakalanmış balık ve av hayvanlarını yiyebilir mi?”
Söyleyecekleri şey: “[BÖLGE] bölgesindeki insanların [BAHÇELERİNDEKİ BESİNLERİ, YEREL BALIKLARI, YEREL HAYVANLARI] yememesi söylenmiştir.”
Sebebi: Dışarıda olan her şeyin (meyveler, sebzeler ve hayvanlar dahil) üstünde veya içinde, yakındaki nükleer bir patlamadan sonra radyoaktif parçacıklar olabilir.
Bulaşmanın kapsamı bilinene kadar, dış mekandaki kaynaklardan gelen yiyecekler muhtemelen tehlikeli olarak düşünülmelidir. Serpintiye maruz kalmış olabilecek besinlerden kaçının. Eğer bu mümkün değilse, onu yıkayın ve mümkün olduğu kadar fazla miktarda bulaşmayı gidermeye çalışın.
“Hamileyim, bebeğim tehlikede mi?”
Söyleyecekleri şey: “[Ç]oğu radyasyon salımı, cenini sağlık bakımından zararlı etkilere veya doğum kusurlarına sebep olacak kadar yüksek seviyelere maruz bırakmaz… Gebe annenin ve ceninin maruz kaldığı doz miktarları belirlendiği zaman, hekiminiz (eğer varsa) muhtemel tehlikeleri belirlemek ve uygun tavsiyeleri sunmak amacıyla diğer tıbbi uzmanlara ve radyasyon uzmanlarına danışabilir.”
Sebebi: Çocuk bekleyen bir ebeveyn için, bebekle ilgili bir şeylerin yanlış gidebileceğini düşünmekten daha korkutucu olan çok az şey vardır, ancak ABD Hastalık Kontrol Merkezine göre bir cenin, bir şekilde rahim ve plasenta tarafından radyasyondan korunur.
Ancak bir anne yine de radyoaktif serpintiyi soluyabilir veya sindirebilir, bu yüzden doktorların, ceninin ne kadar maruz kaldığını anlamak için annenin karnını kontrol etmesi gerekecektir. Doz belirlendiğinde, bunun, doğum kusurları da dahil olmak üzere sağlık bakımından herhangi bir etkisi olacak kadar fazla miktarda olup olmadığını görmek mümkün olur.
“Emzirmek güvenli olur mu?”
Söyleyecekleri şey: “Emzirmenin besin ve su kazanımı yönünden sağladığı faydalar, radyasyondan kaynaklanan herhangi bir tehlikeden çok daha ağır basar.”
Sebebi: Serpinti, yine buradaki temel endişe kaynağıdır: Bir anneye giden şey, onun sütünde çıkabilir. Yetkililer, aileleri geçici olarak mamaya geçmeye ve başka anneler için süt oluşturmaya teşvik edebilirler (acil durum sırasında üretimi sürdürmek için).
Serpintinin bulaşmasını en aza indirmek için, mama şişelerini ve pompalama teçhizatını silerek temizlemek de iyi bir fikirdir. Ancak hiç mama yoksa, bir bebeği besinden mahrum bırakmak en kötü seçenektir.
“İnternet sitelerinde ne yapılacağına dair pek çok bilgi ve talimat görüyorum. O tavsiyeye uymalı mıyım?”
Söyleyecekleri şey: “İlk önce resmî kaynakları kontrol edin. [BURAYA İNTERNET SİTESİ KOYUN] adresinde en son bilgileri bulabilirsiniz.
Bloglar, sosyal medya ve genel olarak internet, faydalı bilgiler sağlayabilir ancak sadece kaynağının bilinir ve güvenilir olması koşuluyla.”
Sebebi: Felaketlerin akıbetinde, yanlış bilgiler hızla yayılır ve bazı insanlar kasıtlı olarak söylenti veya yanlış bilgi yayabilir.
Resmî internet sitelerine, acil yardım hatlarına, TV ve radyo yayınlarına bağlı kalmak ve emin olmadığınız bilgiyi doğrulamak amacıyla birden fazla kaynak kullanmak en iyisidir.
“Halk nasıl yardımcı olabilir?”
Söyleyecekleri şey: “Arabanızı başı boş bırakmayın… Yayılma bölgesinin yakınına gitmeyin… Metin mesajları kullanın… Tıbbi yönden acil bir durumunuz olmadığı sürece hastanelere, karakollara veya itfaiye istasyonlarına gitmeyin… Bizi takip etmeye devam edin…”
Sebebi: Nükleer bir felaketin akıbetinde, çoğu insanın yardımcı olmak için yapabileceği en iyi şey, yoldan çekilmektir. Bu durum, olaya ilk müdahale eden ekiplerin, yardıma ihtiyacı olan insanlara ulaşmasına yardımcı olur.
Yolun ortasında duran arabalar, acil durum taşıtlarını yavaşlatır ve patlama veya yayılma bölgesine gitmek, en iyi olasılıkla son derece tehlikeli olur.
Metin mesajları (SMS) kullanmak, telefon hatlarının aşırı yüklenmesini önlemeye (ve onları 112’ye yapılan çağrılara açık tutmaya) yardımcı olur; ayrıca hastane ziyaretlerini ciddi yaralanmalar veya tıbbi durumlarla sınırlandırmak, en çok yardıma ihtiyacı olan insanlar için kaynak sağlamaya yardımcı olabilir.
Business Insider
