Avustralya’nın batısında yer alan ASKAP radyo teleskobu tarafından yakalanan son derece güçlü tek bir kozmik radyo dalgası, astronomların kaynağı takip etmesine ve yerini tam olarak tespit edebilmesine olanak tanıdı. Dalgalar, milyarlarca ışık yılı uzaktaki dev bir galaksiyi işaret ediyor. Bu galaksinin özellikleri, bilim insanlarının “hızlı radyo patlamaları” (FRB) konusunda bildiklerini tekrar gözden geçirmelerine neden olacak.
Hızlı radyo patlamaları 2007 yılında keşfedilmiş ve “Güneş’in 10 bin yıl içinde yaydığından çok daha fazla enerjiyi 1 milisaniyede yayabilen patlamalar” olarak tanımlanmıştı. Elektromanyetik spektrumun uzak ucunda gerçekleşen bu son derece yüksek enerjili uzun dalgaların sebebi hala tartışma konusu. Ancak bilim insanları artık çok uzak galaksilerde meydana geldikleri konusunda hemfikir. Keşfin ardından yaklaşık 10 yıl içinde dünya genelinde toplam 85 patlama kaydedildi.
Bunların çoğu tek seferlik patlamalardı ancak gökyüzünün aynı noktasından gelen, tekrar eden patlamalar da kayıtlara geçti. 2017 yılında astronomlar tekrar eden bir patlamanın kaynağını takip etmeyi başardılar; ancak tek seferlik patlamaların izini sürmek çok daha zor bir iş; zira patlamadan sonra takip edilebilecek bir iz kalmıyor. Bu nedenle Avustralya’nın bilimsel araştırmalardan sorumlu devlet dairesi CSIRO bünyesinde oluşturulan, Keith Bannister önderliğindeki bir ekip yeni bir yöntem geliştirdi.
DÜNYADAN 3.6 MİLYAR IŞIK YILI UZAKTA
Bannister, saniyede bir milyar ölçüm yaparak bunlar arasında FRB özellikleri taşıyanları elediklerini, böylece “FRB 180924” adını verdikleri FRB patlamanın Dünya’dan 3.6 milyar ışık yılı uzaklıktaki bir noktadan (DES J214425.25?405400.81) kaynaklandığını saptadıklarını belirtiyor. ASKAP radyo teleskobu 6 kilometre çapta bir alana yayılmış ve birlikte çalışarak “interferometre” adından tek bir cihaz olarak kabul edilen 36 çanak antenden oluşuyor. ASKAP teleskobunun en büyük özelliği, geniş bir görüş açısına sahip olması. Özel dijital sistemlerle birlikte kullanıldığında uzayın 36 eşzamanlı görüntüsünü yakalayarak tek bir mozaik görüntü elde ediyor.
Bannister ve ekibi, patlamaya ait verileri bir saniyeden çok daha kısa bir süre içinde yakalayıp kaydettikten sonra Avrupa Güney Gözlemevi’nin Şili’deki VLT teleksopu ile görüntüledi. Ardından yine Şili’de bulunan Gemini Güney teleskobu ve Hawaii’deki Gemini teleskobu yardımıyla uzaklığı belirlendi. Patlamaların nedeni hala esrarını korusa da tam konumlarını saptamak bu esrarı aralama yolunda büyük bir adım teşkil ediyor.
2018 Nisan ayında saptanan ve 15 kez tekrar ettikten sonra yeri belirlenen FRB 121012 patlamasının 3 milyar ışık yılı uzaktaki genç yıldızlardan oluşan bir cüce galakside gerçekleştiği ortaya çıkmıştı. Yeni FRB ise çok yaşlı yıldızlardan oluşan dev bir galaksiden geliyor. Dolayısıyla oluşumunun ardındaki neden, öncekine göre çok daha farklı olabilir.
GALAKSİLER ARASI BOŞLUKTA NE VAR?
Yeni bulgular, başka bir açıdan da önemli: Astronomlar bu sayede galaksiler arasındaki dev boşlukta neler bulunduğuna dair öngörüler gerçekleştirebilir; hatta “kayıp madde” sorununa yeni cevaplarla yaklaşabilirler. Teorik hesaplamalara göre yıldızlarda görülenin iki katı kadar atom mevcut olması gerekiyor. Astronomlar bunların galaksiler arası boşlukta iyonlaşmış gaz içinde yer aldıklarını düşünüyorlar.
Işığın prizmadan geçerken farklı renklere ayrılması gibi, radyo dalgaları da madde ile karşılaştığında saçılıyor. FRB patlamalarında ise yüksek frekanslı dalgalar daha önce, düşük frekanslı dalgalar ise daha geç ulaşıyor ve bir saçılma kalıbı oluşuyor. Yeni saptanan FRB 180924 ile elde edilen kalıp, astronomların önceki tahminleri ile örtüşüyor. Yani galaksiler arası boşlukta beklenen miktarda iyonize gaz mevcut. Çalışma ekibi binlerce, hatta on binlere FRB kaynağı belirleyip saçılım kalıplarını inceleyerek derin uzayın gerçekçi bir haritasını oluşturmayı planlıyor.
Popular Science Ağustos sayısı
