İnsanlardan, siyah kuyruklu çayır köpeklerine kadar dişi memeliler, genelde erkeklerden daha uzun yaşıyor. Fakat kuşlarda bunun tersi geçerli.
Şimdiyse araştırmacılar, bu gizemi çözdüklerini söylüyorlar. Bilim insanları, aynı cinsiyet kromozomunun iki kopyasına sahip olmanın, daha uzun bir ömürle bağlantılı olduğunu ortaya çıkarmışlar. Bu durum, ikinci kopyanın koruyucu bir etki gösterdiğini akla getiriyor.
“Bu bulgular, ömür süresini etkileyen mekanizmaların ortaya çıkarılmasında önemli bir adım niteliği taşıyor. Söz konusu mekanizmalar, ömrü uzatmanın yollarını gösterebilir. Ölmeden önce daha fazla cevap bulmayı umuyoruz” diye yazıyor araştırmacılar.
Aynı cinsiyet kromozomunun ikinci kopyasının koruyucu etki gösterdiği bir süredir düşünülüyordu. Dişilerde aynı cinsiyet kromozomundan iki tanesinin bulunduğu memelilerde yapılan gözlemler de bunu destekliyor ve erkeklerin daha kısa yaşamaya yatkın olduklarını gösteriyordu. Kuşlarda erkekler, ortalamada daha uzun yaşıyorlar ve iki Z kromozomuna sahipler. Dişi kuşlarda ise bir Z, bir de W kromozomu bulunuyor.
Bilim insanları, bu eğilimin yaygın olduğunu keşfettiklerini söylüyorlar. Biology Letters bülteninde yazan araştırma takımı; böceklerden balıklara ve memelilere kadar 229 hayvan türüne ait cinsiyet kromozomlarına ve ömür uzunluklarına yönelik veriler topladığını aktarıyor. Erselik türler ve cinsiyeti çevresel şartlardan etkilenenler (yeşil kaplumbağalar gibi) dahil edilmemiş.
Sonuçlar, iki tane aynı cinsiyet kromozomu barındıran bireylerin; iki farklı cinsiyet kromozomu veya sadece bir cinsiyet kromozomu barındıranlara kıyasla ortalama %17.6 daha uzun yaşadığını gösteriyor.
Takım, söz konusu bulguların, “korumasız X hipotezi” olarak bilinen bir kuramı desteklediğini söylüyor. İnsan hücrelerinde, cinsiyet kromozomu kombinasyonları genelde ya XY (erkek), ya da XX (dişi) oluyor. Kadınlarda, her hücrede sadece bir X kromozomu rastgele şekilde faaliyete geçiyor.
Bunun sonucunda, dişinin X kromozomlarından birindeki zararlı mutasyon bütün hücreleri etkilemiyor ve bu sayede etkisi gizlenebiliyor. Bunun aksine erkeklerde sadece bir X kromozomu bulunuyor ve içerdiği zararlı mutasyonun ortaya çıkması çok daha muhtemel oluyor.
Araştırma takımı, erkeklerde iki tane aynı cinsiyet kromozomu bulunan türlerde; bu erkeklerin dişilere göre ortalama %7.1 daha uzun yaşadığını bulmuş. Ancak bu cinsiyet kromozomu kalıbının (insanlarda olduğu gibi) diğer şekilde olduğu türlerde, dişiler erkeklere göre ortalama %20.9 daha uzun yaşıyor.
Araştırmacılar, bu ömür aralığı miktarının; faaliyette olan diğer etmenleri yansıtabileceğini söylüyorlar. Bunlar arasında, cinsel bir partner söz konusu olduğunda erkeklerin daha fazla risk almaya eğilim göstermesi de var (dövüşmek, bunlardan biri). Araştırmanın eş yazarlarından biri olan ve New South Wales Üniversitesi’nde çalışan Zoe Xirocostas şöyle söylüyor: “Eş bulmak için uzağa gitme, bir bölge belirleme ve cinsiyetinizin diğer üyeleriyle rekabet etme baskıları; genelde dişilerde görülmüyor.”
Fakat ömür aralığının niçin değiştiğine yönelik başka ihtimaller de bulunuyor. Bunlar arasında; östrojenin, kromozomların uçlarını hasardan koruyor gibi görünmesi de var. Bu işlem, yaşlanmayla ilişkili.
“Bizim çalışmamız; korunmasız X’in, ömür miktarını etkileyebilen genetik bir etmen olduğunu öne sürüyor. Fakat yırtıcılık, tehlikeli davranışlar, çeşitli bölgeler belirlemek ve kaliteli besine erişim gibi pek çok dış etmen de ömür miktarına farklı biçimlerde etki edebilir” diyor Xirocostas.
Birmingham’daki Alabama Üniversitesi’nde yaşlanma uzmanı olan ve bu çalışmada yer almayan Profesör Steven Austad, aynı cinsiyete ait iki kromozoma sahip olmanın ömür uzunluğuna fayda sağlaması kuramının cazip olduğunu söylüyor.
“Ben bunun, ömür uzunluğu konusundaki cinsiyet farklılıklarını anlamada bir takım roller oynadığını ancak tek etmenin bu olmadığını düşünüyorum” diyor ve hem risk alma davranışı ile ebeveyn rollerinin de önemli gibi göründüğünü belirtiyor. “Örneğin gece maymunugil erkekleri, dişilerden daha uzun yaşıyor ve bu türün erkekleri, bebek bakımında büyük bir rol oynuyor” diyor. Bu gibi erkeklerin, iki farklı cinsiyet kromozomu olduğunu da belirtiyor Austad.
Austad, buradan çıkarılacak sonucun, ömür miktarının sadece cinsiyet kromozomlarıyla ilgili olmaması olduğunu söylüyor. “Genel bir eğilim var fakat çok sayıda istisna da var” diyor.
Yazar: Nicola Davis/The Guardian. Çeviri: Ozan Zaloğlu
