Yakın zaman önce yayınlanan BBC belgesel dizisi Blue Planet II‘nin açılış kısmında, David Attenborough şöyle söylüyordu: “Okyanuslar, gezegenimizin yüzeyinin yüzde 70’ini kaplıyor fakat hâlâ en az keşfedilmiş yerler.”
Program, bu canlı türlerinin birçoğunun harika yönlerini ortaya serse de; inanılmaz miktarda canlıyla halen karşılaşmadık.
Aslında, okyanuslarda kaç tane tür bulunduğunu bilmiyoruz bile.
Yapılan tahminlerin çoğu, bilimsel şekilde isimlendirilmiş tür envanteri olmadan önce yapılmış. Bunlar ise 0.3 milyondan 100 milyona kadar değişiyor.
Her yıl sayısız deniz canlısı keşfediliyor; fakat toplamda ne kadar çok tür bulunduğunu (ve ne kadar daha tür tanımlanması gerektiğini) hesaplamak, çok daha zor bir süreç.
Fakat artık, yüzlerce bilim insanının katkıda bulunduğu ve on yıl süren ortak bir gayret sonucunda, en azından kaç deniz canlısı türünün isimlendirildiğini bilmek için gerekli zemine sahibiz.
Bilim insanları, dünya çapındaki deniz canlısı türlerinin sayısını tahmin etmek üzere çeşitli yöntemler kullandı ve her yöntemin kendine özgü sınırları var. Veriler her zaman güvenilir değil ve her yöntemin varsayımları kusurlu olabiliyor.
Yaygın yöntemlerden biri, belirli bir örnek veya bölgedeki tahmini bilinmeyen tür oranını genişletmek. Diğer yöntemler, taksonomik sınıflandırma sistemine dayanıyor (farklı türleri isimlendirme ve gruplandırma şekline).
Yeni familya ile takımların keşfedilme oranını veya yeni türlerin tanımlanma oranını kullanarak, olması gereken toplam tür miktarını tahmin edebiliriz.
Bazı yöntemlerde, uzmanların üzerinde çalıştığı belirli bir grupta kaç tane bilinmeyen tür beklendiğine yönelik uzman görüşleri kullanılıyor. Bu yöntemler, uzmanların bildiği fakat henüz tanımlamadığı muhtemel yeni türlere dayalı.
2012 yılında yapılan bir çalışmaya göre, yeni bir türün keşfi ile tanımlanması arasında geçen ortalama süre 21 yıl.
Her yöntem varsayımlara ve belli veri dizilerine dayandığından, geniş çeşitlilikte tahminler ortaya çıkmış.
Çok yüksek rakamlı tahminler (10 milyondan fazla olanlar), artık pek çok bilim insanı tarafından muhtemel görülmüyor fakat mevcut ve yaygın tahminler, hâlâ 0.3 milyon ile 2 milyon deniz canlısı türü arasında değişiklik gösteriyor.
Türlerin kaydedilmesinde yeni yöntem
Yani gezegenimizi paylaştığımız türleri tanımlamakla, isimlendirmekle ve sınıflandırmakla geçen 250 yılın ardından; tam bir sayıma ulaşmaktan hâlâ çok uzağız.
Fakat 242.500 deniz canlısı türünün tanımlandığını biliyoruz çünkü bunların isimleri, dünya çapından yaklaşık 300 bilim insanının çabasıyla artık Dünya Deniz Türleri Defteri’ne (WoRMS) kaydedildi.
Bu deftere her yıl neredeyse 2.000 yeni deniz canlısı türü ekleniyor. Bunlar arasında balıklar gibi nispeten iyi bilinen ve geçtiğimiz on yılda neredeyse 1.500 tanesi tanımlanan grupların türleri de var.
Keşfedilmemiş canlıların çoğu, muhtemelen okyanusların derinlikleri gibi en az araştırılmış yaşam alanlarında, tropik sığ denizler gibi en çeşitli ortamlarda ve yumuşakçalar ile kabukluların da içinde bulunduğu en çeşitli gruplarda yer alıyor.
Bu türlerin çoğu, muhtemelen “makro” boyutlu (1 milimetreden 10 santimetreye kadar) ve deniz tabanında yaşayan kabuklular, yumuşakçalar ile solucanlar.
Son on yılda 6.000’den fazla yeni deniz kabulkusu ve yaklaşık 8.000 yeni deniz yumuşakçası bulundu. Yeni bulunan 28 tırnaksı kabuklu türü, bu canlıların Güney kutbu sularında bilinen sayısını iki katına çıkardı.
Taksonomcular, sürekli yeni deniz canlıları toplamakla, belirlemekle ve tanımlamakla meşgul.
Bir numunenin toplanmasından, bilim için yeni olan bir türün yayınlanmasına kadar giden süreç çetin ve zaman gerektiren türden. Bu hayvanın tüm niteliklerinin dikkatli şekilde incelenmesi ve yakın akraba olan her türle karşılaştırılması gerekiyor.
Bunu yapmak, artık sıklıkla DNA analizi gerektiriyor. Bu analiz, daha sonra araştırma yapacak olanların yeni türü genetik “barkoduyla” tanımlayabilmesini sağlayan ilave veriler sunuyor.
Yeni bir türün verileri bilimsel bir bültende yayınlandığı zaman; türün o grubundan sorumlu WoRMS taksonomik editörü, bu bilgiyi giriyor ve dünya çapındaki kullanıcıların açık erişimine sunuyor.
WoRMS 2007 yılında kurulduğundan beri, listedeki tür sayısı iki katına çıkarak 120.000’den 242.500’e ulaştı. Veritabanındaki isimlerin sayısı, aslında bu rakamın neredeyse iki katı (477.700) fakat bunların çoğu, tür sınıflandırmasında gerçekleşen ikileşmeler veya değişimler yüzünden doğru değil.
Türleri isimlendirmek, türlerin korunmasına yardımcı oluyor
Dünyadaki deniz canlısı türlerine ait güncel bir liste tutulması, sadece ilgi duyulduğu için yapılan bir faaliyet değil; aynı zamanda okyanuslarımızın korunması için de önem taşıyor.
Doğal yaşam alanlarının kaybolması ve iklim değişikliği yüzünden meydana gelen nesil kaybı, endişe verici hızlarda ilerliyor. Deniz türlerinin yaklaşık yüzde 20’si yok olma tehlikesi altında. Sebepleri ve bu durumun nasıl önleneceğini daha iyi anlamak için, neler olduğunu acilen belgelememiz gerekiyor.
Biyolojik çeşitlilik, insanların bağımlı olduğu bu çevrenin pek çok niteliğini de destekliyor. Keşfedilen her yeni tür, tıp veya tarımda meydana gelecek ilerlemeler için fırsat sağlayabilir.
WoRMS, deniz biyoçeşitliliğimizin eksiksiz bir şekilde değerlendirilmesine daha önce hiç olmadığı kadar yaklaşmamızı sağladı.
Belki de dünya çapındaki uzmanlar arasında meydana gelen bu gerçek zamanlı çevrimiçi işbirliği modeli (ve profesyonel bir veri merkeziyle merkezileşmiş bir veritabanı); Dünya üzerindeki tüm türlere yönelik sürekli güncellenen, serbest şekilde erişilebilen, karşılaştırmalı bir veritabanı oluşturmak için kullanılabilir.
O zaman gelene kadar, hâlâ bilmediğimiz ne kadar çok şeyin olduğuna bakıp şaşırmaya devam edeceğiz.
Yazarlar: Tammy Horton, Southampton Üniversitesi’nde Taksonomi ve Biyoçeşitlilik Okutmanı; Andreas Kroh, Viyana Doğa Tarihi Müzesi’nde Biyoloji ve Paleontoloji Araştırmacısı ve Leen Vandepitte, Flanders Deniz Enstitüsü’nde Kıdemli bilim insanı. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
