Batı Avustralya’nın Köpekbalığı Körfezi’nde yaşayan Hint Pasifik şişe burunlu yunusları, yiyecek bulurken olağan dışı bir yöntem kullanıyor.
Balıkları, büyük ve boş gastropod (karındanbacaklı) kabuklarına doğru yönlendiriyorlar. Ardından, bu kabuğu ve yakalanan balıkları yüzeye taşıyıp silkeliyorlar ve balık, yunusun midesine gidiyor.
Bu yöntem, yunuslarda gözlenen ikinci alet kullanımı. Ayrıca, yunusların arkadaşlarından öğrendiği görülen ilk alet kullanımı; tıpkı büyük maymunlarda olduğu gibi…
İsviçre’deki Zürih Üniversitesi’nde çalışan evrimsel biyolog Michael Krützen, “Bu durum önemli bir kilometre taşı niteliğinde” diyor.
“Yunusların ve diğer dişli balinaların kültürel davranışları, büyük maymunların davranışlarına zannettiğimizden daha çok benziyor.”
Bu yunusların (Tursiops aduncus) alet kullandığı ilk defa 20 yıldan uzun bir zaman önce gözlenmiş. Yunusların yiyecek ararken, deniz süngerlerini burunlarına geçirip kendilerini korudukları görülmüş. Sünger kullanma davranışı, yunusların; sünger kullanmayan yunuslara kıyasla daha derin su kanallarında bulunan besinlere ulaşmalarını sağlıyor.
Sünger kullanmak, annelerin kızlara öğrettiği bir yetenek. Bu öğrenme biçimi, dikey aktarım şeklinde adlandırılıyor.
Fakat yatay sosyal aktarım adı verilen başka bir öğrenme türü daha var. Bu öğrenme şeklinde bireyler, becerilerini sosyal akranlarından; yani arkadaşlarından ediniyorlar. Bu durum, büyük maymunlar gibi kültürel repertuvarları geniş olan türlerde daha güçlü biçimde görülüyor.
Yunus ve büyük maymun toplulukları arasındaki benzerlikleri gören bilim insanları, yunusların yatay öğrenme kabiliyetine sahip olmaları gerektiğini düşünmüş.
“Birbirinden ayrı evrimsel tarihleri olmasına ve böylesine farklı ortamlarda yaşamalarına rağmen; hem yunuslar hem de büyük maymunlar uzun ömürlü, büyük beyinli, yüksek buluş kapasiteleri olan ve kültürel davranış aktarımı yapabilen memeliler” diyor Krützen.
Yunusların, arkadaşlarından bilgi edinip edinmediğinin araştırıldığı önceki çalışmalar umut verici olsa da, ikna edicilikten uzak olmuş. Şimdiyse Almanya’daki Konstanz Üniversitesi’nde çalışan davranış ekoloğu Sonja Wild’in önderlik ettiği bir araştırma takımı, bu durumu nihayet belirlemiş.
Araştırmacılar bu verileri, on yıldan uzun süren gözlemler sonucunda elde etmişler. Araştırmacılar 2007 ile 2018 yılları arasında, yunuslarla gerçekleşen 5.300 civarı karşılaşmada 1.000’in üzerinde birey belgelemiş.
Bu karşılaşmalar arasında kabuk kullanma davranışı, 42 ayrı zamanda, üç farklı genetik soydan gelen 19 bireyde gözlenmiş.
Bu rakam, toplam karşılaşma sayısıyla kıyaslandığında nispeten düşük olsa da; davranışın nasıl öğrenildiğini belirlemek üzere çözümleme yürütmek için yeterli.
Muhtemel aktarım güzergâhlarını modellemek amacıyla genetik, davranışsal ve çevresel veriler kullanan araştırmacılar, kabuk kullanma davranışının ebeveynlerden geçmekten ziyade, muhtemelen arkadaşlar arasında yayıldığını bulmuşlar.
“Bu sonuçlar epey şaşırtıcıydı çünkü yunuslar tutucu olmaya eğilim gösteriyor. Yavrular, yiyecek arama davranışlarını öğrenirken ‘annenin yaptığını yap’ ilkesini takip ediyorlar” diyor Wild.
“Ancak bizim elde ettiğimiz sonuçlar, yunusların kesinlikle kabiliyetli olduğunu ve kabuk kullanma durumunda ise, yeni yiyecek arama yöntemlerini anne-çocuk bağı dışında öğrenmeye hazır olduklarını gösteriyor. Bu durum, yunusların değişen ortamlara davranışsal yönden nasıl uyum sağlayabileceğine yönelik yeni bir anlayışa kapı aralıyor. Çünkü bireyin akranlarından bir şey öğrenmesi, yeni davranışın popülasyonlar çapında hızla yayılmasına olanak sağlıyor.”
Örneğin 2011 yılında denizde meydana gelen büyük bir ısı dalgası, yunusların yiyecek aradığı Köpekbalığı Koyu’ndaki deniz çayırı ortamını harap etmiş. Bu durum, yunusların balık avlamak için kullandığı dev kabuklarda yaşayan balıkların ve omurgasız hayvanların birer birer ölmesiyle sonuçlanmış. Sonrasında ise, yunusların kabuk kullanma davranışında ani bir artış görülmüş.
Araştırmacıların söylediğine göre hem balıkların azalması, kabukların artması; bu davranışın çoğalmasında pay sahibi olabilir.
“Avlardaki azalmanın, yunusların tanıdıklarından yeni davranış öğrenmesini destekleyip desteklemediğini kesin olarak bilemiyoruz” diyor Wild. “Fakat ölen karındanbacaklıların arkalarında bıraktığı bol miktarda büyük kabuğun, kabuk kullanma davranışı konusunda öğrenme fırsatını artırmış olması çok muhtemel görünüyor.”
Araştırma, Current Biology bülteninde yayımlandı.
Yazar: Michelle Starr/ScienceAlert. Çeviren: Ozan Zaloğlu.
